بر روی آنچه می بینید و می شنوید مدیریت داشته باشید

ذهن و روان کودکت را به فاجعه نسپار

هشت ساله که بودم، درست همان سالی که فهمیدم چقدر نوشتن را دوست دارم، به همان اندازه کنجکاو بودم برای خواندن و دانستن . به خصوص «متاسفانه»‌ صفحه‌ی حوادث روزنامه‌ها…!

یک شب طبق معمول، روزنامه را برداشتم و صفحه حوادث را باز کردم و شروع به خواندن کردم.

مطالب تکراری اعم از افتادن کسی در چاه فلان منطقه، دزدی که از دیوار مردم بالا رفته بود و صاحبخانه را به فلاکت رسانده بود و…

همه چیز به خیال خودم مثل همیشه پیش می‌رفت تا اینکه به مطلب جدیدی برخورد کردم و از آن روز به بعد، خیلی چیزها در من عوض شد؛ پسر جوانی که به صورت دو خواهر جوان اسید پاشیده بود چون جواب «نه» شنیده بود!

در کنار این خبر عکس دو خواهر، قبل و بعد اسید پاشی چاپ شده بود.

قلبم فشرده شد، چیزی در من فرو ریخت که آثارش سال‌ها با من ماند.

از اولین آثار خواندن آن خبر، کابوس همان عکس بود که شب‌ها با نفس تنگی و گریه از خواب می‌پریدم و از دوباره خوابیدن و مبادا باز همان خواب را دیدن، در اضطراب عمیقی غرق می‌شدم.

بزرگتر که شدم، آن کابوس لعنتی از بین رفت اما هر وقت در اجتماع با کسی به مشکلی برمی‌خوردم و کدورتی پیش می‌آمد، ترس مورد انتقام واقع شدن از سمت افراد و در نهایت قربانی اسید پاشی شدن، نفسم را می‌گرفت.

و بسیار بسیار اضطراب و مشکلات مشابه برای من پیش آمد که وقتی به عقب نیم نگاهی می‌اندازم، بی‌ربط به خواندن و دیدن اخبار نامناسب در آن سنین نبوده است.

یکی دیگر از ترس‌ها و اضطراب‌هایی که در دوران کودکی تجربه کردم، آهنگ برنامه «در شهر» بود که اغلب بعد از پخش تیتراژ آن، خبر ترسناک یا غمگین روز را به نمایش می‌گذاشت و من هر بار با شنیدن آن سراسر دلهره می‌شدم.

تقریبا از آغاز ظهور تلویزیون، والدین، معلمان، قانون‌گذاران و متخصصان بهداشت روان می‌خواستند تأثیر برنامه‌های تلویزیونی، به‌ویژه تاثیر بر کودکان را درک کنند. متاسفانه کودکان امروزه بیش ازهر زمان دیگری، اخبار را از طریق تلویزیون، رادیو، روزنامه‌ها، اینترنت و…خواسته یا ناخواسته می‌بینند یا می‌شنوند. دیدن و شنیدن رویدادهای محلی و جهانی مانند بلایای طبیعی، حوادث فاجعه ‌آمیز و گزارش‌های جنایی، روابط جنسی نادرست، اخبار جنگ و…باعث می‌شود کودکان استرس، اضطراب و ترس را تجربه کنند.

اضطراب و ترسی که اگر به موقع علت آن مورد بررسی قرار نگیرد و تشخیص داده نشود ، باعث شروع بسیاری از مشکلات است که در بزرگسالی، عمق آن گریبانشان را خواهد گرفت.

همچنین نتایج مطالعات نشان می دهد که خشونت رسانه‌ها می‌تواند باعث شود کودکان به تدریج خشونت را به عنوان راهی برای حل مشکلات بپذیرند و از خشونتی که مشاهده می کنند تقلید کنند.

در حالی که قبل از نمایش بسیاری از اخبار، هشدار خشونت و نامناسب بودن برخی مسائل داده می‌شود، اما بسیاری از آن‌ها هم بدون هیچ هشداری پخش شده و مورد توجه کودکان و نوجوانان قرار می‌گیرد.

بسیاری از والدین، هر بار تلویزیون را روشن می‌کنند، در حال دیدن و شنیدن اخبار هستند و این از دیدگان و گوش بچه‌ها دور نمی‌ماند؛ آن‌ها می‌بینند و می‌شنوند حتی زمانی که شما گمان می‌برید حواسشان به بازی کردن یا جای دیگری‌ است!

بر اساس نتایج تحقیقات ، کودکان و نوجوانان، مستعد تقلید آنچه در اخبار می‌بینند و می‌شنوند هستند؛ مواجهه مزمن و مداوم با چنین خشونت‌هایی می‌تواند منجر به ترس و بی‌حسی را  در برخی از کودکان افزایش داده و درنتیجه رفتارهای پرخاشگرانه و خشونت‌آمیز در آن‌ها به شدت بیشتر شود.

پژوهش‌ها ثابت کرده افرادی که در سنین پایین، برنامه‌های خشونت‌آمیز و اخبار تلخ را مشاهده و دنبال می‌کنند، بیش از سایرین احتمال دارد به اعمال مجرمانه رو بیاورند.

از چه سنی کودکان اجازه دارند اخبار را دنبال کنند؟

حقیقت این است که با توجه به پیشرفت تکنولوژی و به راحتی در دسترس بودن آن برای تمامی سنین مخصوصا از دوران کرونا که آموزش‌ها و مدارس به شکل مجازی درآمدند، هم شما و هم فرزندانتان نمی‌توانید از قرار گرفتن در معرض رسانه‌ها و اخبار اجتناب کنید اگرچه می‌توانید تا حدودی  بر روی آنچه می‌بینید و می‌شنوید، مدیریت داشته باشید.

بسیاری از روانشناسان از جمله مشاور بالینی ارشد Beyondblue معتقدند که بسته به میزان درک و خلق و خوی کودک، با یک طبقه‌بندی سنی  می‌توان اجازه دنبال کردن برخی اخبار را به آن‌ها داد.

به طور مثال، دیدن و شنیدن اخبار برای کودکان زیر شش سال اصلا ایده خوبی نیست و باید هر طور که شده آن‌ها را از اخبار، بخصوص اخبار خشونت‌آمیز و دلهره‌آور، دور نگاه داشت.

به نظر می‌رسد که از ده سالگی به بعد، کودکان نیز می توانند برخی اخبار را دنبال کنند به شرط آن که والدین نیز در کنار آن‌ها حضور داشته باشند و آن‌ها را حین تماشا و شنیدن، تنها نگذارند.

راه‌هایی برای به حداقل رساندن اثرات منفی تماشای اخبار در کودکان و نوجوانان عبارتند از:

۱) بهترین راه این است که تماشای اخبار و برنامه‌های خشونت‌آمیز را به حداقل برسانید و برای آن زمان مشخصی را تعیین کنید و به شکل پی در پی، از روشن نگاه داشتن تلویزیون، موبایل و… برای دنبال کردن اخبار و وقایع، خودداری کنید.

۲) اگر پیش‌بینی می‌کنید که خبری برای کودک آزاردهنده یا ناراحت ‌کننده است، او را از محل دور کنید و اگر متوجه خبرشد، حتما در مورد اینکه آن حادثه و اتفاق از فرزندتان دور است، توضیح دهید تا اضطراب و ترس وی را کاهش دهید.

به طور مثال، اگر در آفریقای جنوبی زلزله رخ داده و کودک شما متوجه شده است که خانه‌های بسیاری ویران شده و افراد بسیاری کشته شده‌اند، نقشه ‌ی جغرافیایی را بیاورید و به فرزندتان نشان دهید که آفریقای جنوبی چقدر از ما دوراست و خطری ما را تهدید نمی‌کند.

۳) از کودک بپرسید که چه چیزی شنیده و چه سوالاتی ممکن است داشته باشد.

با کلمات ساده در مورد امنیت خود او اطمینان خاطر بدهید و تاکید کنید که برای حفظ امنیت او در کنارش خواهید بود.

۴)‌ به دنبال نشانه‌هایی باشید که نشان می‌دهند کودکتان ممکن است خبر بدی را دنبال کرده باشد، مانند ترس یا اضطراب، مشکلات خواب، شب ادراری، گریه کردن و…

۵) سعی کنید اوقات فراغت مفیدی برای خود و فرزندانتان فراهم کنید و درعوض دنبال کردن افراطی اخبار و رسانه‌های خشونت‌آمیز در حضور کودکان و نوجوانان، آن‌ها را به خواندن کتاب و مطالب مفید عادت بدهید.

والدین باید به خاطر داشته باشند که مهم است که با کودک یا نوجوان خود در مورد آنچه دیده یا شنیده صحبت کنند. این کار به والدین اجازه می‌دهد تا اثرات منفی بالقوه اخبار را کاهش دهند. والدین می‌توانند به کودکان کمک کنند تا احساس امنیت داشته باشند و در نتیجه دنیای اطراف خود را بهتر درک کنند.

در حقیقت کودکان نمی‌توانند همانند افراد بالغ، اخبار و وقایعی را که می‌بینند و می‌شنوند را هضم کنند.

آن‌ها دیده‌ها و شنیده‌های خود را کنار هم می‌چینند و تکه‌های خالی پازلشان را، با تخیل پر می‌کنند و این تخیل خاموش و به دور از دیدگان والدین، می‌تواند اضطراب و ترس بچه‌ها را چند برابر کند.

بنابراین، تاثیری که اخبار تلخ و خشونت‌آمیز بر روی افراد بالغ می‌گذارد، چند برابر شدیدتر و عمیق‌تر می‌تواند کودکان و نوجوانان را تحت تاثیر قرار بدهد و صدمات جبران ناپذیری را بر آن‌ها وارد کند حتی به گونه ای که ممکن است در برخی موارد آنها برای مدت زیادی نیاز به تراپی داشته باشند.

بنا بر این ، والدین نه تنها برای خود، بلکه برای فرزندانشان هم باید الگوی مناسبی طراحی کنند تا کمتر در معرض خشونت ذهنی و انفجار خبری قرار بگیرند.

همچنین انتظار می‌رود جوامع مختلف، برای محافظت از سلامت روانی مردم خود، اخباررا طبقه‌بندی کرده و برنامه‌های خبری ویژه‌ای را برای کودکان و نوجوانان طراحی کنند که نه تنها مضر که اتفاقا مفید باشد و اطلاعات علمی، فرهنگی، هنری و…مفید و مناسبی را در اختیار بچه‌ها قرار بدهد.