به‌روزرسانی روش‌های برخورد با رفتار نادرست

چرا بستن در به روی کودک، دیگر جواب نمی‌دهد؟

هنگامی که فرزندتان بدرفتاری می‌کند، چه واکنشی نشان می‌دهید؟ او را به اتاقی فرستاده و در را به رویش می‌بندید یا عمدا به او بی‌توجهی می‌کنید؟ آیا با این کارها تغییری در رفتار او ایجاد شده است؟ روش‌های سنتی مثل تهدید‌کردن یا فرستادن کودک به یک گوشه دیگر پاسخ‌گو نیستند. این مقاله راهکاری ارائه می‌دهد تا با برقراری ارتباط موثر با کودک، احساساتش را درک کرده و با پیداکردن ریشه رفتار نادرستش، به اصلاح رفتار او کمک کنیم.

یکی از آن بعدازظهرهای کذایی را پشت سر گذاشته‌اید و فرزندتان مدام از خودش کج‌خلقی نشان داده است. با ملایمت از او خواسته‌اید که بهتر رفتار کند و با لحنی کاملا جدی به او اخطار داده‌اید؛ به امید اینکه حرفتان را گوش کند. سر کاری که نیمه‌کاره گذاشتید، برمی‌گردید که یک‌دفعه صدایش را می‌شنوید که: «هی، این اسباب‌بازی منه. پسش بده!»

به‌شدت احساس درماندگی می‌کنید. دقیقا وقتی سر می‌رسید که بچه دارد اسباب‌بازی را به زور از کودک نوپا می‌گیرد و کودک زیر گریه می‌زند. دیگر بس است و کاسه صبرتان لبریز شده است. حالا زمان استفاده از «تایم‌اوت» یا «وقفه کوتاه» است.

زمان‌سنج را تنظیم می‌کنید، فرزندتان را روی صندلی می‌نشانید و به سراغ بچه کوچک‌تر می‌روید تا آو را آرام کنید. اما پنج دقیقه بعد، این دو دوباره دعوا را از سر می‌گیرند.

اما چرا این طور شد و وقفه کوتاه هیچ تاثیری نداشت؟

با اینکه یک وقفه کوتاه به فرزندتان دادید تا آرام شود، اما اوضاع به‌هیچ‌وجه بهتر نشد. حالا او نیمی گریه می‌کند و نیمی فریاد می‌زند. نه‌تنها از دست طفل کوچک کفری شده، بلکه حالا از خود شما هم به‌شدت عصبانی است و اصلا تمایلی ندارد که به هیچ یک از تقاضاهای شما گوش کند.

چرا وقفه کوتاه کارگر نیفتاد؟

وقفه کوتاه راه‌حلی عالی برای مواقعی که بچه‌ها سرپیچی می‌کنند، به نظر می‌رسید:

«به حرف مامانت گوش نمی‌دهی»، وقفه کوتاه.

«روی زمین غذا پرت می‌کنی»، وقفه کوتاه.

«نمی‌توانی در صفا و صمیمیت با برادرت بازی کنی»، وقفه کوتاه.

وقفه کوتاه روش جدیدی نیست. در یکی از سال‌های دهه 60 میلادی، استفاده از آن شروع شد و در دهه 90، محبوبیت فراگیری پیدا کرد و وقفه کوتاه به‌عنوان راه‌حلی بسیار مفید برای مدیریت سوءرفتار شناخته می‌شد. هدف از دادن وقفه کوتاه به کودک این بود که جایگزین تنبیه‌های سخت‌تر مثل زدن با خط‌کش و ترکه شود!

ایده اصلی پشت وقفه کوتاه، در واقع ایده بسیار خوبی بوده و قرار است که به بچه‌ها و والدین زمان بدهد تا آرام شوند، فکر کنند و رفتار بهتری داشته باشند. اما همان‌طور‌که صندلی خودروهای دهه 60 امروزه قابل‌اعتماد و استفاده نیست، برای اینکه وقفه کوتاه نتیجه بهتری در پی داشته باشد، باید به‌روزرسانی و اصلاح شود.

راه‌حل «تایم‌این» است!

دهه‌ها پژوهش در زمینه رشد کودکان، خودگردانی و علوم اعصاب به ما می‌گوید که منزوی‌کردن کودکان هنگام وقفه کوتاه، برای اینکه درست رفتار‌کردن را یاد بگیرند، بهترین روش ممکن نیست. زمانی عقیده داشتند برای اینکه کودکان وادار شوند بهتر رفتار کنند، باید از توجه‌کردن به آن‌ها خودداری کرد. «مونا دلاهوک»، روان‌شناس اطفال و نویسنده کتاب «فراتر از رفتارها: استفاده از علوم مغز و دلسوزی برای درک و حل چالش‌های رفتاری کودکان» این طور توضیح می‌دهد: «وقتی رفتاری را می‌بینیم که مشکل‌زا است یا سردرگممان می‌کند، اولین سوالی که باید بپرسیم این نیست که «چطور از شر آن خلاص شویم؟»، بلکه باید بپرسیم «این رفتار چه چیزی درباره کودک به ما می‌گوید؟»

کودکان به حمایت عاطفی و پیوندی عمیق با بزرگسالان در زندگی‌شان نیاز دارند. این مورد کمکشان می‌کند تا تسلط بیشتری بر خود داشته باشند و از رفتارهایشان آگاه شوند.

توجه مهربانانه و توام با احترام به منزله جایزه نیست، بلکه کودک نیاز به توجه دارد تا احساس امنیت کند. در «تایم‌این» هم به والدین و فرزندان فرصت داده می‌شود تا نفسی تازه کنند و بر خودشان مسلط شوند، اما این کار را به شیوه‌ای انجام می‌دهد که فرزندان احساس امنیت کنند.

در‌حالی‌که هدف وقفه کوتاه متوقف‌کردن رفتارها است، تایم‌این فرصتی است تا فرزندتان را درک کرده و برای انتخاب رفتارهای بهتر در آینده، از او حمایت کنید. در این فرایند، شما به درک درستی از موقعیت می‌رسید و می‌توانید به فرزندتان کمک کنید انتخاب‌های بهتری داشته باشد.

ذکر یک نکته در اینجا ضروری است و آن این است که با اینکه هدف از تایم‌این کمک به فرزند شما برای داشتن انتخاب‌های بهتر است، اما این دلیل نمی‌شود که مثل وقفه کوتاه، فرایندی سریع و سه دقیقه‌ای باشد. ممکن است تایم‌این به چند دقیقه اضافه‌تر نیاز داشته باشد، اما در همین زمان به کودکان کمک می‌کند که مهارت‌های خودگردانی را یاد بگیرند و همین که توانایی درک و بر‌عهده‌گرفتن کنش و واکنش‌های خودشان را داشته باشند، برای مابقی عمرشان کافی‌ست!

چهار مرحله برای ارتقای وقفه کوتاه به تایم‌این

1. رهبری گرم و صمیمانه را جایگزین هشدار کنید

اگر فرزندتان طوری رفتار کرد که شما احساس کردید به وقفه کوتاه نیاز دارد (مثل گوش‌ندادن به حرف‌های شما)، می‌توانید تایم‌این را امتحان کنید. به جای اخطار‌دادن به او مثلا با این جمله که «از این کار دست بردار؛ وگرنه به دردسر می‌افتی» یا این که با تحکم به او بگویید «همین حالا نوبت وقفه کوتاه است!»، با آرامش به فرزندتان نزدیک شوید و فرایند را با مهربانی مدیریت کنید. مثلا می‌توانید برای شروع نزد فرزندتان بروید و سعی کنید که موقعیت را درک کنید. شما باید از خودتان بپرسید: «او الان چه احساسی درد؟» و «چگونه می‌توانم به او کمک کنم احساس و رفتار بهتری داشته باشد؟»

کنجکاو‌بودن و تلاش برای کمک به او باعث می‌شود بتوانید بهترین زمان را برای اجرای تایم‌این انتخاب کنید. بسته به شرایط، می‌توانید در همان جایی که فرزندتان اکنون در آن قرار دارد، باقی بمانید. در سایر موقعیت‌ها ممکن است ترجیح دهید وی را به مکانی آرام‌تر و خنثی ببرید. حتی برخی والدین یک گوشه دنج از خانه را به آرام‌شدن اختصاص داده‌اند که می‌تواند برای گذراندن وقت استفاده شود یا از جعبه ابزار تایم‌این برای شروع استفاده می‌کنند.

2. زمان‌سنج را رها کرده و ارتباط را امتحان کنید

درباره موقعیت و رفتار فرزندتان کنجکاوی نشان دهید و ببینید برای صحبت درباره آنچه که اتفاق افتاده است، نزد شما می‌آید یا خیر. اگر آماده صحبت نیست، می‌توانید برداشت خود را از آنچه که می‌بینید، بیان کنید یا فقط مدتی منتظر بمانید. اگر به‌تازگی با روش تایم‌این آشنا شده‌اید، امتحان‌کردن برخی روش‌های متفاوت دیگر برای نزدیک‌شدن به قضیه ضرری ندارد. اگر کودکتان نوپا است، نشستن روی یک کاناپه در کنار او معمولا به‌خوبی جواب می‌دهد. برخی کودکان نیاز دارند که با کمک شما قدم‌های بیشتری بردارند و به محل جدیدی بروند؛ مثلا خارج از منزل. گذراندن خود‌به‌خودی یک ساعت روی زمین آشپزخانه ممکن است دقیقا همان چیزی باشد که فرزندتان نیاز دارد. می‌توانید چنین فرض کنید که تایم‌این مثل فشار‌دادن دکمه وقفه است تا بتوانید به فرزندتان کمک کنید آرام شود. در اینجا دیگر مکان مهم نیست؛ بلکه مسئله اصلی این است که شما حضور داشته باشید و وقت بگذارید.

3. رفتن و سخنرانی‌کردن تبدیل به خط قرمزها و گوش‌دادن می‌شود

وقتی کودکان از چیزی ناراحتند و بدخلقی می‌کنند، به هیچ عنوان آماده گوش‌دادن به سخنرانی‌های طولانی درباره همه کارهای اشتباهی که انجام داده‌اند، نیستند. بدرفتاری نشانه واضحی از پریشانی کودک است و اینکه به راهنمایی شما نیاز دارد. پس نزدیک او بمانید و خط قرمز را برایش روشن کنید: «من اصلا دوست ندارم که اسباب‌بازی‌های برادرت را به زور از او بگیری.»

شاید فرزندتان گریه کند یا ناراحت شود. اما این رفتار طبیعی است و نشان می‌دهد که کودک سعی دارد احساساتش را بفهمد.

البته این مرحله به صبر و حوصله زیادی نیاز دارد. اگر کم‌کم دارید برافروخته می‌شوید، به یاد آورید که فرزندتان کوچک است، اوقات سختی را سپری می‌کند و منظور از واکنش‌های عاطفی‌اش، حمله به شخص شما نیست.

4. بعد از برقراری ارتباط، نوبت اصلاحات است

وقتی متوجه شدید که فرزندتان آرام شده و آماده گوش‌کردن به صحبت‌های شماست، می‌توانید اصلاحاتی مفید و مختصر را برای بهبود اوضاع پیشنهاد دهید. مثلا اگر دعوا بر سر یک اسباب‌بازی بود، بگویید: «می‌توانی از او بخواهی اسباب‌بازی را پس بدهد یا از من کمک بگیری.» در چند کلمه با فرزندتان در میان بگذارید که دفعه بعد از او انتظار چه رفتاری دارید. این کار گام موثری در فهم نیازهای کودک است تا بتواند انتظارات شما را برآورده کند.

تایم‌این یک راه‌حل همه‌کاره برای مدیریت رفتارهای ناخواسته نیست

برخی از ابزارهای دیگر فرزندپروری که در کتاب «12 جایگزین برای وقفه‌های کوتاه» آمده‌اند هم در کنار تایم‌این می‌توانند مفید باشند:

• تعیین محدودیت‌های ساده و مشخص و عملی‌کردن آن‌ها به فرزندتان کمک می‌کند تا بهتر انتخاب کند.
• اگر هر روز مقدار زمان مشخصی را به او اختصاص دهید، بسیاری از بدرفتاری‌ها دیگر حتی خودشان را نشان نمی‌دهند.
• گذاشتن گزینه‌های ساده و کاربردی پیش روی بچه‌ها می‌تواند بسیار مفید باشد و به عنوان مرحله اول قبل از تایم‌این به کار رود.

بهتر است درباره تایم‌این بدانید که با گذشت زمان، فرزند شما می‌تواند به مرحله‌ای برسد که خودش برای آرام‌شدن وقفه ایجاد کند. استفاده از تایم‌این، فرصتی را در اختیارش می‌گذارد تا به شیوه‌ای مثبت و محبت‌آمیز یاد بگیرد که وقتی احساس درماندگی، خشم، ناراحتی یا اضطراب می‌کند، چه کاری انجام دهد.

برنامه عملیاتی دو دقیقه‌ای برای والدین خوب

برای پرسش‌های فکری بیایید این‌ها را امتحان کنیم:

• آیا والدینتان برای شما از وقفه کوتاه استفاده می‌کردند؟ وقتی که تنهایی به یک گوشه فرستاده می‌شدید، چه حسی داشتید؟ هیچ‌وقت واقعا احساس کردید که پشیمانید و باید رفتارتان را تغییر دهید؟
• الان هر چند وقت یک‌بار از وقفه کوتاه در خانواده‌تان استفاده می‌کنید؟ آیا موثر است؟ آیا تاثیر آن با بزرگ‌شدن فرزندتان کمتر شده است؟ به نظر شما وقتی فرزندتان به سن نوجوانی برسد، باز هم این روش می‌تواند تاثیرگذار باشد؟
• فرض کنید کودک شما ناراحت یا ناامید است. دوست داشتید چطور از پس این شرایط برآید؟ در آن لحظه برای کمک به او چه کاری انجام می‌دهید؟

برنامه عملیاتی مستمر برای والدین

شما می‌توانید این موارد را امتحان کنید:

• اگر تا به حال هیچ وقت از تایم‌این استفاده نکرده‌اید، قول بدهید که در هفته بعد امتحانش کنید.
• فهرستی از هر رفتارهای چالش‌برانگیز فرزندتان که در صورت وقت‌گذاشتن بهتر می‌شوند، تهیه کنید.
• با خود بیندیشید که قبل از صحبت درباره چیزهایی که باید عوض شوند، چقدر به فرزندتان کمک می‌کنید که احساس خوبی پیدا کند؟
• نگاهی به مرحله چهار بیندازید. از چه کلماتی برای بیان مفید و مختصر اصلاحاتتان استفاده می‌کنید تا باعث بهبود رفتار او شود؟
• به خاطر بسپارید که تایم‌این روشی عالی است برای اینکه بچه‌ها مهارت‌های آرام‌شدن را یاد بگیرند؛ پس برای هر رفتار درستی که می‌خواهید داشته باشند، نمونه‌ای در ذهنتان بسازید.