از ترس تا آگاهی

تحلیلی جامع بر ویروس اچ آی وی (HIV) و ایدز به مناسبت روز جهانی ایدز

هر سال در اول دسامبر (۱۰ آذر)، جهان به مناسبت «روز جهانی ایدز» درنگی کوتاه می‌کند؛ روزی برای یادآوری، آگاهی‌بخشی و همراهی با میلیون‌ها انسانی که با ویروس HIV زندگی می‌کنند. این روز نه فقط درباره یک بیماری است، بلکه درباره انسان است؛ درباره امید، آگاهی، مهربانی و مسئولیتی که داریم تا جامعه‌ای بدون تبعیض و انگ بسازیم با وجود پیشرفت‌های علمی چشمگیر، هنوز بسیاری از مردم HIV و ایدز را اشتباه می‌فهمند. بعضی از باورهای قدیمی و نادرست، همچنان باعث ترس، دوری و تبعیض نسبت به مبتلایان می‌شود. درحالی‌که HIV امروز، با درمان‌های مؤثر، به یک بیماری قابل کنترل تبدیل شده و بسیاری از مبتلایان می‌توانند یک زندگی کاملاً طبیعی، طولانی و سالم داشته باشند. دراین مقاله تلاش می‌کنیم با زبانی ساده، درباره HIV، شیوه انتقال، پیشگیری، درمان و نقش جامعه در حمایت از مبتلایان صحبت کنیم؛ به امید اینکه شناخت بیشتر، راه را برای درک بیشتر بیماران مبتلا به ایدز باز کند.

اچ‌آی‌وی(HIV)  چیست و چه تفاوتی با ایدز دارد؟

بسیاری از افراد هنوز بین دو مفهوم HIV و ایدز تفاوت قائل نمی‌شوند، درحالی‌که این دو یکی نیستند. HIV یک ویروس است؛ مخفف Human Immunodeficiency Virus. این ویروس به سیستم ایمنی بدن حمله می‌کند. ایدز (AIDS) مرحله پیشرفته و درمان‌نشده HIV است؛ یعنی زمانی که سیستم ایمنی به شدت ضعیف شده باشد. با درمان‌های امروزی، بسیاری از مبتلایان هیچ‌وقت به مرحله ایدز نمی‌رسند و می‌توانند مانند دیگران زندگی، کار و برنامه‌ریزی برای آینده داشته باشند. بنابراین وقتی درباره مبتلایان به HIV صحبت می‌کنیم، باید بدانیم که آنها «بیماران در آستانه مرگ» نیستند؛ بلکه افراد عادی جامعه‌اند با یک بیماری قابل مدیریت.

اچ‌آی‌وی(HIV) چگونه منتقل می‌شود؟

برای اینکه ترس‌ها و باورهای غلط از بین برود، مهم است بدانیم HIV چگونه منتقل می‌شود و چگونه منتقل نمی‌شود.

راه‌های انتقال اچ‌آی‌وی(HIV) 

HIV تنها از سه طریق منتقل می‌شود:

1. تماس جنسی محافظت‌نشده

رابطه واژنی، مقعدی و در موارد کمتر، رابطه دهانی بدون کاندوم یا محافظت.

2. خون آلوده

• استفاده مشترک از سرنگ، سوزن یا وسایل تزریق.
• انتقال از طریق تزریق خون آلوده (که امروزه با غربالگری دقیق تقریبا حذف شده).

3. از مادر به کودک

در دوران بارداری، زایمان یا شیردهی، در صورتی که مادر درمان دریافت نکند.

اچ‌آی‌وی(HIV) چگونه منتقل نمی‌شود؟

این قسمت بسیار مهم است؛ چون بسیاری از ترس‌ها بی‌پایه هستند:

اچ‌آی‌وی(HIV) از طریق این موارد منتقل نمی‌شود:

• روبوسی، در آغوش گرفتن
• استفاده از ظرف، لیوان، قاشق یا توالت مشترک
• عطسه یا سرفه
• استخر، حمام یا حوله مشترک
• نیش حشرات
• کار یا زندگی در کنار فرد مبتلا

این موارد نه‌ تنها ویروس را انتقال نمی‌دهند، بلکه هیچ خطری حتی در تماس‌های روزمره نزدیک وجود ندارد.

علائم اچ‌آی‌وی(HIV) چیست؟

بسیاری از مبتلایان در ماه‌های اول هیچ علامتی ندارند. بعضی افراد فقط علائمی شبیه سرماخوردگی یا آنفلوآنزا تجربه می‌کنند. پس از آن ممکن است فرد برای سال‌ها بدون علامت باشد. همین موضوع اهمیت آزمایش را بیشتر می‌کند؛ چون تنها راه تشخیص قطعی، آزمایش HIV است.

چرا آزمایش اچ‌آی‌وی(HIV) مهم است؟

اطلاع از وضعیت سلامت، مهم‌ترین قدم برای کنترل بیماری است. بسیاری از مبتلایان تا سال‌ها نمی‌دانند مبتلا هستند، و همین باعث می‌شود: 

• درمان را دیر شروع کنند،
• خطر انتقال ویروس به دیگران بیشتر شود.

درحالی‌که اگر فرد به موقع تشخیص دهد:

• درمان اثرگذارتر می‌شود
• سلامت و طول عمر کاملاً طبیعی خواهد بود
• احتمال انتقال ویروس تقریبا به صفر می‌رسد

پزشکان اصطلاحی دارند به نام U=U یعنی:

Undetectable = Untransmittable

وقتی فرد دارو مصرف می‌کند و مقدار ویروس در خونش به حد غیرقابل تشخیص می‌رسد، دیگر ویروس را به دیگران منتقل نمی‌کند. این دستاورد علمی بزرگ، امید و زندگی دوباره‌ به میلیون‌ها انسان داده است.

راه‌های پیشگیری از اچ‌آی‌وی(HIV) 

پیشگیری، همیشه مهم‌تر و ساده‌تر از درمان است. خوشبختانه امروزه روش‌های مؤثر و علمی برای پیشگیری از اچ‌آی‌وی(HIV) 

وجود دارد:

1. رابطه جنسی ایمن

استفاده از کاندوم در تمام انواع رابطه جنسی بهترین روش پیشگیری است.

2. آزمایش منظم و مسئولانه

افرادی که رابطه جنسی فعال دارند، بهتر است هر چند وقت یک‌بار آزمایش بدهند.

3. داروهای PreP و PeP

PreP قرصی است که افراد در معرض خطر قبل از رابطه مصرف می‌کنند و احتمال انتقال را به شدت کاهش می‌دهد.

PeP درمانی است که تا ۷۲ ساعت بعد از تماس احتمالی قابل مصرف است و از انتقال جلوگیری می‌کند.

4. استفاده نکردن از سرنگ مشترک

5. درمان منظم مادران باردار

با درمان مناسب، احتمال انتقال به کودک تقریباً به صفر می‌رسد.

درمان مبتلایان به ویروس اچ‌آی‌وی(HIV)

HIV درمان قطعی یا واکسن ندارد، اما درمان‌های موجود آن‌قدر مؤثر شده‌اند که بیماری را به یک اختلال قابل مدیریت تبدیل می‌کنند.

ART یا درمان ضدویروسی

این درمان:

• تکثیر ویروس را متوقف می‌کند،
• سیستم ایمنی را تقویت می‌کند،
• زندگی مبتلایان را طولانی، سالم و طبیعی می‌سازد.

امروزه بسیاری از بیماران فقط یک قرص در روز مصرف می‌کنند و زندگی کاملاً عادی دارند.

زندگی با اچ‌آی‌وی(HIV) ؛ واقعیتی متفاوت از تصورعمومی

زندگی با ویروس اچ‌آی‌وی(HIV)  برخلاف تصور بسیاری، لزوماً پررنج یا محدودکننده نیست. افراد مبتلا می‌توانند ازدواج کنند، فرزند سالم داشته باشند، کار کنند، ورزش کنند، سفر بروند، رابطه جنسی سالم و ایمن داشته باشند، و آینده‌ای طولانی داشته باشند.

آنچه بیش از خود بیماری آزاردهنده است، انگ اجتماعی، قضاوت و فاصله گرفتن دیگران است. بسیاری از مبتلایان می‌گویند: «خود بیماری سخت نیست؛ رفتار مردم سخت است.»

به همین دلیل، آگاهی‌رسانی و تغییر نگرش‌ها مهم‌تر از هر چیز است.

اهمیت حمایت اجتماعی

هیچ بیماری به اندازه مبتلایان به ویروس اچ‌آی‌وی (HIV) ، قربانیِ سوءتفاهم‌ها و قضاوت‌ها نشده است. بسیاری از افراد حتی از افشای بیماری خود می‌ترسند؛ چون نگران طردشدن، بیکاری یا تبعیض‌اند. در صورتی که، HIV نشانه «بی‌اخلاقی» فرد مبتلا یا بی مسئولیتی وی نیست،

آینده اچ‌آی‌وی(HIV) و نقش جامعه جهانی

اگرچه جهان در سه دهه گذشته پیشرفت‌های چشمگیری در کنترل ویروس اچ‌آی‌وی(HIV) داشته، اما هنوز آینده این بیماری وابسته به چند عامل مهم است: آگاهی، دسترسی، عدالت و سیاست‌های سلامت‌محور. برای پایان همه‌گیری HIV، تنها فناوری و دارو کافی نیست؛ جامعه جهانی به همکاری اجتماعی، کاهش تبعیض و سرمایه‌گذاری در آموزش نیاز دارد.

۱. امید به درمان قطعی

امروزه، درمان قطعی ویروس اچ‌آی‌وی(HIV) هنوز وجود ندارد، اما پیشرفت‌های علمی سرعت گرفته است، پژوهش بر روی واکسن‌های پیشگیری‌کننده در مراحل پیشرفته‌ آزمایشی قرار دارد. دانشمندان روی درمان‌های ژنتیکی کار می‌کنند که بتواند ویروس را از مخزن‌های پنهان بدن حذف کند. آزمایش‌هایی که در تعداد محدودی از بیماران منجر به «بهبودی طولانی‌مدت» شده، امید را بیشتر کرده است. این امیدها به ما یادآوری می‌کند که جهان در مسیر ریشه‌کنی ویروس اچ‌آی‌وی(HIV) قرار دارد، اما تا رسیدن به آن نقطه، نقش ما در پیشگیری، پذیرش و حمایت همچنان ضروری است.

۲. چالش‌های باقی‌مانده در جهان

با وجود پیشرفت‌های علمی، هنوز چالش‌های مهمی وجود دارد:

الف) نابرابری در دسترسی به درمان

در بسیاری از کشورها، به‌ویژه کشورهای کم‌درآمد، افراد هنوز نمی‌توانند:

• آزمایش بدهند،
• درمان مناسب دریافت کنند،
• یا به اطلاعات درست دسترسی داشته باشند.

این نابرابری باعث می‌شود ویروس اچ‌آی‌وی(HIV)  بیش از آنکه یک مسأله پزشکی باشد، به یک مسأله اجتماعی و ساختاری تبدیل شود.

ب) انگ و تبعیض

تبعیض مهم‌ترین مانع در برابر کنترل HIV است. افراد به دلیل ترس از قضاوت:

• آزمایش نمی‌دهند،
• بیماری خود را پنهان می‌کنند،
• دیرتر درمان آغاز می‌کنند.

در حالی که اگر جامعه نگرشش را اصلاح کند، بیماری بسیار ساده‌تر کنترل می‌شود.

ج) اطلاعات نادرست در فضای مجازی

محیط‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی پر از اطلاعات اشتباه درباره ویروس اچ‌آی‌وی(HIV) هستند. بسیاری از باورهای غلط در ذهن مردم باقی مانده و همین موضوع ترس و بیزاری بی‌دلیل ایجاد می‌کند.

۳. نقش رسانه‌ها و نظام آموزشی

رسانه‌ها چه رسمی، چه فضای آنلاین قدرت زیادی در تغییر نگرش عمومی دارند. آن‌ها می‌توانند:

زندگی واقعی افراد مبتلا را نشان دهند، باورهای غلط را اصلاح کنند، اطلاعات درست درباره پیشگیری و درمان منتشر کنند، و به کاهش شرم و ترس کمک کنند.

از سوی دیگر، آموزش جنسی و بهداشتی در مدارس و دانشگاه‌ها، یکی از مهم‌ترین ابزارهای پیشگیری است. جامعه‌ای که نوجوانان و جوانانش اطلاعات درست دارند، کمتر در معرض خطر قرار می‌گیرد.

۴. نقش خانواده در کنار مبتلایان

خانواده اولین پناهگاه هر فرد است. زمانی که فرد مبتلا حمایت خانواده‌اش را داشته باشد:

• امید بیشتری دارد،
• درمان را با جدیت دنبال می‌کند،
• کیفیت زندگی‌اش افزایش می‌یابد،
• احساس «طردشدگی» نمی‌کند.

گاهی فقط یک جمله ساده از خانواده می‌تواند زندگی فرد را متحول کند: «تو تنها نیستی. ما کنارت هستیم.»

در مقابل، طرد یا قضاوت از سوی خانواده می‌تواند آسیب‌های روانی بیشتری از خود بیماری به همراه داشته باشد.

۵. HIV و سلامت روان

زندگی با HIV فقط یک موضوع جسمانی نیست؛ سلامت روان هم نقش بزرگی دارد.

افراد مبتلا ممکن است با احساساتی مثل ترس از آینده ، شرم ، افسردگی ، اضطراب ، نگرانی از روابط عاطفی و اجتماعی و ترس از برملا شدن بیماری رو‌به‌رو شوند.

به همین دلیل، همراهی روان‌شناس، مشاور و گروه‌های حمایتی برای مبتلایان بسیار ضروری است. حمایت عاطفی می‌تواند روند درمان را پایدارتر و زندگی فرد را راحت‌تر کند.

۶. تغییر نگاه جامعه؛ قدمی که از هر فرد آغاز می‌شود

پایان واقعی ویروس اچ‌آی‌وی (HIV) زمانی اتفاق می‌افتد که جامعه به مرحله‌ای برسد که:

• بیمار را مجازات نکند
• بیماری را قضاوت نکند
• اطلاعات علمی را جایگزین باورهای قدیمی کند
• و برای حفظ کرامت انسانی ارزش قائل شود

این تغییر نگرش از تک‌تک ما آغاز می‌شود. هرکس با گفتار و رفتار خود می‌تواند نقش کوچکی در ساختن جامعه‌ای امن‌تر و مهربان‌تر داشته باشد.

سخن پایانی

اچ‌آی‌وی(HIV) بیماری‌ای است که جهان را برای دهه‌ها درگیر کرده، اما امروز بیش از هر زمان دیگر تحت کنترل است. پیشرفت‌های پزشکی آن را از یک بیماری مرگ‌بار به یک بیماری مزمنِ قابل مدیریت تبدیل کرده است. با این حال، چالشی بزرگ‌تر همچنان باقی است: چالش آگاهی و پذیرش اجتماعی.

روز جهانی ایدز یادآوری می‌کند که:

• هیچ‌کس نباید به‌خاطر یک بیماری قضاوت یا طرد شود.
• آگاهی، مهم‌ترین ابزار پیشگیری است.
• انسان‌ها بیش از برچسب‌هایی هستند که جامعه بر آنها می‌زند.
• پایان HIV تنها با همکاری شهروندان، پزشکان، رسانه‌ها و نظام آموزشی ممکن است.

در نهایت، این روز فرصتی است برای تجدید تعهد ما به انسانیت، همدلی و همبستگی.

تا زمانی که تبعیض وجود دارد، باید آگاهی را گسترش دهیم. تا زمانی که ترس وجود دارد، باید اطلاعات درست را به اشتراک بگذاریم. و تا زمانی که افراد مبتلا وجود دارند، باید کنارشان بمانیم.

امید به آینده‌ای بدون اچ‌آی‌وی(HIV) ، امیدی واقعی است و این امید با آگاهی، حمایت و مهربانی ما زنده می‌ماند.