تصميم‌گيري خوب آسان نيست!

راهکارهایی برای تصمیم‌گیری بهتر

با نگاهی دقیق‌تر به زندگی افرادی موفق یا خوشبخت درمی‌یابیم که مهم‌ترین عامل، داشتن احساس رضایت و خشنودی در آن‌ها بوده که حاصل انتخاب‌های درست در تصمیم‌گیری‌های درست، حتی در شرایط حساس زندگی‌شان بوده است. به گفته «استیو جابز»، هر جا انسان موفقی را دیدید، بدانید که در یک لحظه از زندگی‌اش یک تصمیم جسورانه گرفته است.

انسان در هر لحظه از زندگی درحال تصمیم‌گیری است؛ چه لباسی بپوشد؟ کجا برود و چه کاری ارجحیت دارد؟ تا تصمیمات مهم‌تر و حیاتی‌تر که همه این‌ها مستلزم انتخاب و تصمیم‌گیری درست هستند. از نظر «گلسر»، ورشکستگی عاطفی، فقر، اعتیاد، بیماری و... محصول انتخاب‌های ما هستند؛ اگرچه که هیچ‌کس بیماری را به‌طور مستقیم انتخاب نمی‌کند، اما زمانی‌که فرد تغذیه نا‌سالم را انتخاب می‌کند، تصمیمی برای انجام ورزش نمی‌گیرد و رقابت بر سر مال و منال یا بر سر جاه مقام را انتخاب می‌کند، درواقع به‌صورت غیر‌مستقیم در حال انتخاب بیماری است!

وقتی از تصمیم‌گیری سخن به میان می‌آید، غالبا ذهن افراد به سمت انتخاب درست و منطقی از روش عقلانی کشیده می‌شود؛ اما در عمل می‌بینیم که تصمیمات ما تحت‌تاثیر احساسات و هیجاناتمان گرفته می‌شود. تصور کنید که از طرف شخصی که تازه با او آشنا شده‌اید، به یک مهمانی دعوت می‌شوید. احترام و پذیرایی و برنامه‌هایی مفرحی برای شما تدارک دیده شده و شما هیجان و احساس شادی پیدا می‌کنید. آن شخص در آنجا به شما پیشنهاد شراکت کاری یا سرمایه‌گذاری می‌دهد و شما کمی دچار تردید می‌شوید، اما هیجان شادی بر تردیدتان غالب می‌شود و احتمال بالایی دارد که این شادی و احساس منجر به جواب مثبت شود! اما شاید این سیاستی بوده که شما تحت‌تاثیر آن، اعتماد کنید؛ کاری که در شرایط دیگر انجام نمی‌دادید.

شناخت همین هیجان‌ها در هنگام تصمیم‌گیری بسیار مهم است. مطالعه‌ای روی بیماران با آسیب مغزی در منطقه آمیگدال صورت گرفت و مشخص شد اغلب آن‌ها توانایی خود را در تشخیص هیجانات و تصمیم‌گیری از دست می‌دهند؛ این به آن معناست که تصمیم‌گیری تنها بر اساس یکی از جنبه‌های منطق و هیجان گرفته نمی‌شود، بلکه توسط ترکیبی از این دو هدایت می‌شود.

تصمیم بد در نتیجه عدم تعادل بین استدلال منطقی و هیجانات ما شکل می‌گیرد. به‌طور شفاف‌تر، توضیح این است که شما زمانی که قادر به درک و شناسایی هیجانات خود و دیگران باشید و بتوانید در فرایند تفکر از هیجاناتتان استفاده کنید، می‌توانید بر پیرامون خود تمرکز کنید و با یک تفکر نقادانه به تصمیم‌گیری خوبی برسید.

تصميم‌گيري خوب هميشه آسان نيست و در بسياري از مواقع ما ترجيح مي‌دهيم در مورد برخي مسائل خاص تصميم‌گيري نكنيم؛ البته این مدل اجتنابی و ترس از تصمیم‌گیری پیامدهای منفی زیادی را در زندگی بر ‌جای می‌گذارد. همه تصميم‌هايي كه مي‌گيريم، پيامدها خوب يا بد دارند؛ بنابراين در مورد تصميم‌گيري در‌خصوص مسائلي كه مطمئن نيستيم و ممكن است پيامدهاي بدي داشته باشند، تردید داریم.

تصميم‌گيري مستلزم مسئوليت‌پذيري و تعهد به پایبندی به آن است و خيلي از مردم براي فرار از اين مسئله، از تصميم‌گيري اجتناب مي‌كنند. اما اگر ما با فرايند تصميم‌گيري درست و عواملي كه بر تصميم‌گيري ما تاثير مي‌گذارند، آشنا شويم، اين كار چندان هم دشوار نخواهد بود.

راهکارهایی برای تصمیم‌گیری بهتر

• از روش « اگر ... آن‌وقت ...» استفاده كنيد.

نمونه: «اگر من رشته پزشکی را در تهران انتخاب کنم، آن‌وقت باید انتظار داشته باشم که احتمال کمی وجود دارد که قبول شوم» یا «اگر من در دانشگاه شهر دیگری قبول شوم، آن وقت باید دو برابر بودجه در نظر بگیرم؛ چون هزینه خورد و خوراک و اجاره هم به مخارجم اضافه می‌شود.» 

توجه داشته باشيد كه يك راه‌حل فقط يك پيامد ندارد؛ لذا بايد خوب فكر كنيد و تمامي پيامدهاي يك راه‌حل را با استفاده از روش «اگر ...آن وقت ...» پيش‌بيني كنيد.

• چشم‌انداز بلند‌مدت داشته باشید

این نکته مشخص می‌کند که افراد موفق به‌شدت آینده‌محور هستند و بیشتر اوقات به آینده فکر می‌کنند. از دانشگاه هاروارد برای نزدیک به پنجاه سال، تحرک اقتصادی رو به بالا را مطالعه می‌کرد. او با این سوال مواجه شد که چرا برخی از مردم و خانواده‌ها از طبقات پایین اجتماعی و اقتصادی به طبقات بالاتر می‌روند، در‌حالی‌که عده‌ای دیگر باز می‌مانند؟ از نظر دکتر بنفیلد، «چشم‌انداز زمانی» مهم‌ترین عامل در رشد مالی افراد به شمار می‌رود.

«برایان تریسی» در این باره می‌گوید: «همین امروزعزم خود را جزم کنید تا چشم‌اندازی بلند‌مدت ایجاد کنید. بسیار آینده‌نگر باشید و بیشتر اوقات به آینده فکر کنید. عواقب تصمیمات و اعمال خود را بسنجید و از خودتان بپرسید چه چیزی در شرف وقوع است؟ و آنگاه چه اتفاقی می‌تواند روی دهد؟ سپس انضباط فردی، بر خود مسلط‌بودن و خود‌کنترلی را تمرین کنید و مشتاق باشید تا امروز برای لذت‌بردن از پاداش‌های آتی فردایی بهتر، هزینه کنید.»

• جدول مزایا و معایب را تدوین کنید

به ياد داشته باشيم هر كاري كه انجام مي‌دهيم، يك نتيجه و پيامد دارد؛ بنابراين باید ياد بگيريم كه قبل از انجام هر كاري، پيامد و نتيجه آن كار را پيش‌بيني كنيم. در اين مرحله از حل مشكل، قبل از استفاده از يك راه‌حل، نتيجه و پيامد هر راه‌حل را پيش‌بيني مي‌كنيم و سپس با مقايسه پيامدها و نتايج راه‌حل‌هاي مختلف، بهترين راه‌حل را انتخاب مي‌كنيم.

مانند نمونه جدولی تهیه کنید و در دو ستون، مزایا و معایب گزینه‌هایی را که می‌توانید انتخاب کنید، بنویسید و در آخر به هر گزینه یا راه‌حل امتیاز بدهید:

• گزینه‌های اضافی را دور بریزید

هر چقدر گزینه بیشتر باشد، تصمیم‌گیری و انتخاب سخت‌تر می‌شود؛ پس گزینه‌های مهم‌تر را با هم مقایسه کنید؛ به‌طور مثال بیماری که دیابت دارد، در منوی کافی‌شاپ از مواردی که شیرین هستند، فاکتور می‌گیرد و برای تصمیم‌گیری روی مواردی که می‌تواند انتخاب کند، متمرکز می‌شود. ذهن در عملیات سازنده، اطلاعات اضافه را فراموش می‌کند. به گفته دو پژوهشگر از دانشگاه تورنتو در کانادا، حافظه نمی‌خواهد به انتقال اطلاعات خیلی دقیق کمک کند، بلکه اطلاعاتی را که در تصمیم‌گیری‌های هوشمندانه در آینده کمک می‌کنند، منتقل می‌کند. دکتر «بلیک ریچاردز» توضیح می‌دهد: «مهم است که مغز جزئیات نامربوط را نادیده بگیرد و به جای آن روی مسائلی که برای تصمیم‌گیری در دنیای واقعی کمک می‌کند، تمرکز کند.»

• مهارت تفکر نقادانه را بیاموزید

این مهارت موجب می‌شود هر چیزی را به‌سادگی قبول یا رد نکنیم و پیش از آن، موضوع مورد‌نظر را به‌خوبی مورد بررسی قرار دهیم و پس از آن، در مورد رد یا پذیرش آن تصمیم‌گیری کنیم. با آموختن تفکر نقادانه فریب دیگران را نمی‌خوریم و به عاقبت امور به خوبی فکر می‌کنیم و دقیق و درست تصمیم می‌گیریم و ارتباطات درستی برقرار می‌کنیم.

مهم‌ترین عوامل فردی تاثیر‌گذار بر تصمیم‌گیری 

اعتماد‌به‌نفس، استقلال فكر، آمادگي براي پذيرش مسئوليت تصميم‌هاي اتخاذ‌شده، عدم ترس از خطر‌كردن، درك درست موقعيت و مشكل، ارزش‌ها و باورها، دانش و اطلاعات درباره مشكل يا موقعيت، شيوه تصميم‌گيري، آمادگي براي مشورت با ديگران و انعطاف‌پذيري.

عوامل ناتوانی در تصمیم‌گیری 

• استرس مزمن و مداوم: تحقیقی که در دانشکده پزشکی نیویورک انجام شد، نشان داد هورمون‌های استرس، بخش قشر پیشانی در مغز را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. این بخش از مغز عملکردهایی مانند حافظه و تصمیم‌گیری را کنترل می‌کند.
• افراد وابسته: این افراد بسیار متکی هستند و قدرت تصمیم‌گیری ندارند؛ زیرا همیشه یکی بوده که برای آن‌ها تصمیمات مهم را گرفته است و این فرد بدون تجربه و مهارت تصمیم‌گیری است.
• افراد وسواسی: یکی از ویژگی‌هایی که در بسیاری بیماران وسواسی دیده می‌شود، ناتوانی در تصمیم‌گیری است.
• افراد کمال‌گرا : کمتر گزینه‌ای به حد مطلوب این افراد می‌رسد. برای آن‌ها هیچ گزینه‌ای آن‌طور که باید، نیست.کمال‌گرایان همیشه قادرند به اندازه کافی از گزینه‌ها اشکال بگیرند. فرقی نمی‌کند که گزینه چیست؛ مهم این است که آن‌طور که باید، نیست. به‌همین‌خاطر بسیار دیر و بسیار سخت تصمیم می‌گیرند؛ البته اگر بگیرند.
• خطای هاله‌ای: در روان‌شناسی و علوم شناختی خطای (اثر) هاله‌ای (Halo Effect) به نوعی خطا در شناخت و تصمیم‌گیری گفته می‌شود که «تحت‌تاثیر ذهنیت قبلی قضاوت‌کننده» شکل می‌گیرد و می‌تواند از حقیقت و انصاف به دور باشد. به عنوان مثال، وقتی فردی از یک برند لوازم برقی ذهنیتی منفی به عنوان یک برند «بی‌کیفیت» دارد، این پیش‌داوری ممکن است در خرید و انتخاب نیز بر قضاوت او تاثیر بگذارد؛ اما ممکن است با مشورت و نظر‌خواهی از کسانی که قبلا از آن برند استفاده کرده‌اند و تجربه مثبتی از آن داشته‌اند، ذهنیت منفی‌اش تعدیل شود.