سیستم آموزشی در فنلاند

هدف اصلی بهترین سیستم‌های آموزشی جهان، فراهم‌آوردن فرصت‌های آموزشی برای همه‌ی افراد جامعه، ارتقای سطح دانش و مهارت‌ها و پیشبرد توسعه‌ی فردی و اجتماعی است. این سیستم شامل مراحل مختلفی از آموزش ابتدایی تا تحصیلات تکمیلی، شامل مقاطع مختلف مانند دوره‌های پیش‌دبستانی، ابتدایی، متوسطه و عالی می‌شود.

همچنین، سیستم آموزشی شامل برنامه‌های تحصیلی، منابع آموزشی، معلمان و استادان متخصص، تکنولوژی آموزشی و سیاست‌هایی برای ارزیابی و پیگیری پیشرفت دانش‌آموزان می‌شود. از طریق ارائه‌ی آموزش ‌و پرورش به‌روز و موثر، سیستم آموزشی کشورها به افراد کمک می‌کند تا آماده و مجهز با چالش‌ها و فرصت‌های زندگی مواجهه شوند و در توسعه‌ی جامعه و اقتصاد مشارکت داشته باشند.

وقتی حرف از نظام آموزشی به میان می‌آید، این روزها کمتر کسی است که فنلاند را مثال نزند. در بین کشورهای توسعه‌یافته‌ی غربی، کشور فنلاند یکی از بهترین و شاید برترین سیستم‌های آموزشی جهان را دارد. اما چرا نظام آموزشی فنلاند به این جایگاه رسیده است؟ در مدارس فنلاند چه می‌گذرد؟ فنلاند دانش‌آموزان را چگونه بار می‌آورد؟ در این مقاله از «ویزا موندیال» در پی تبیین دلایل موفقیت نظام آموزشی فنلاند هستیم.

امروزه در جهان و مثلا در ایالات متحده، بسیاری از مدارس خصوصی و دولتی از سیستم‌ها و برنامه‌های درسی از رده خارج‌شده و قدیمی استفاده می‌کنند. دانش‌آموزان یک‌سری حفظیات را به خاطر می‌سپرند و عملا چیزی نمی‌آموزند تا بعدا در زندگی به کارشان بیاید. کشورهایی نظیر سنگاپور، چین و ژاپن هم که پیوسته در صدر رشته‌های ریاضیات و علوم قرار دارند، از روحیات خاصی برخوردارند؛ به سختکوشی و درسخوان بودن شهرت دارند.

اما به غیر از مدل چین و ژاپن، مدل سالم‌تر و کارآمدتری هم می‌تواند وجود باشد: نظام آموزشی فنلاند. فنلاند طی سال‌های اخیر، با اعمال تغییرات ساده و بدیع، نظام آموزشی را کاملا متحول کرده است. این تحول تا جایی پیش رفته است که هم‌اکنون نظام آموزشی فنلاند از ایالات متحده و کشورهای شرق آسیا بهتر است.

سیستم آموزشی کشور فنلاند به‌عنوان یکی از موفق‌ترین و پیشرفته‌ترین سیستم‌های آموزشی جهان شناخته می‌شود. این سیستم آموزشی بر اصولی متمرکز است که بر توسعه‌ی فردی دانش‌آموزان و بهره‌گیری از توانمندی‌هایشان تمرکز دارد. در این سیستم، تربیت کودکان و نوجوانان ارزش بسیاری داشته و آموزش‌ و پرورش به‌عنوان فرایندی جامع و مستمر در نظر گرفته می‌شود که هدف آن تقویت نهادهای اجتماعی و اقتصادی است. یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این سیستم آموزشی، توجه به ارزشمندی هر فرد و توسعه‌ی توانایی‌های متفاوت او است.

فرایند آموزشی در فنلاند براساس رویکرد عملی و کاربردی صورت می‌گیرد، به‌طوری‌که دانش‌آموزان به دنیای واقعی و مسائل اجتماعی پیوسته مرتبط می‌شوند. این سیستم آموزشی با ارائه‌ی محیط‌های آموزشی قدرتمند و حمایتی، از رشد و توسعه‌ی شخصیتی دانش‌آموزان حمایت می‌کند و به هر فرد به‌عنوان یک عضو ارزشمند جامعه احترام می‌گذارد.

ویژگی‌های سیستم آموزشی کشور فنلاند

به‌عنوان بهترین سیستم‌های آموزشی جهان، سیستم آموزشی کشور فنلاند از قرار زیر است:

• تمرکز بر توسعه‌ی فردی دانش‌آموزان
• ارزش‌گذاری بر تربیت کودکان و نوجوانان
• توجه به ارزشمندی هر فرد و توسعه‌ی توانایی‌های متفاوت
• رویکرد عملی و کاربردی در تدریس
• ایجاد محیط‌های آموزشی دوستانه و حمایتی

سیستم آموزشی فنلاند به‌گونه‌ای طراحی شده که امکان ترک تحصیل در آن تقریبا به صفر می‌رسد. اگر دانش‌آموزی در درس خاصی ضعف داشته باشد، معلم در کلاس توجه ویژه‌ای به نیازهای او کرده و حتی ساعات زیادتری را برای تدریس به او اختصاص می‌دهد. آمار نشان می‌دهد 30 درصد از دانش‌آموزان در مدارس فنلاند در طول 9 سال نخست تحصیل مورد حمایت ویژه معلم خود قرار می‌گیرند. همچنین روان‌شناس و مشاور مدرسه به دانش‌آموزانی که در مدرسه با مشکلات آموزشی روبه‌رو هستند کمک می‌کنند.

آموزش رسمی برای کودکان فنلاندی از هفت‌سالگی شروع می‌شود؛ این درحالی است که در اکثر کشورها کودکان تحت عنوان پیش‌دبستانی یا غیره از پنج‌سالگی به مدرسه فرستاده می‌شوند. فنلاندی‌ها تا به 10 سالگی پا نگذارند، هیچ مشق شب یا امتحانی را تجربه نمی‌کنند و در شش سال اول، اصلا مورد ارزیابی قرار نمی‌گیرند. این فقدان رقابت و فشار آکادمیک به کودکان اجازه‌ی شکوفایی داده و نحوه‌ی «یاد گرفتن» را به آن‌ها آموزش می‌دهد. دانش آموزان فنلاندی به‌جای اینکه نگران قبول‌شدن در امتحان‌ها باشند، فرصتی برای بروز استعدادهایشان پیدا می‌کنند. تنها آزمون اجباری کودکان فنلاندی در سن 16 سالگی و بعد از پایان دبیرستان از آن‌ها گرفته می‌شود که چیزی شبیه به کنکور خودمان است – البته نه با این سازوکار استرس‌زا و آسیب‌رسان.

جالب اینکه فنلاندی‌ها با این نگرش توانسته‌اند در صدر نظام‌های آموزشی جهان قرار گیرند. نظام آموزشی فنلاند کاری به سیستم‌های تصنعی و شایسته‌سالارانه ندارد. در فنلاند هیچ فهرستی از برترین مدارس یا معلمان وجود ندارد. نظام آموزشی فنلاند نه جای رقابت، بلکه جای همکاری و تعاون است.

مدارس در فنلاند معمولا بین ساعت 9 تا 9:45 شروع می‌شوند و بین ساعت 2 تا 2:45 تعطیل! تحقیقات نشان داده است که هرچه ساعت شروع مدرسه زودتر باشد برای سلامت و رشد دانش‌آموزان مضر است. بعد از تعطیلی، خبری از کلاس فوق‌برنامه و رفع اشکال و جبرانی نیست. کلاس‌ها طولانی‌تر برگزار می‌شوند و در عوض زنگ‌تفریح بین کلاس‌ها هم طولانی‌تر است.

مدارس فنلاند پر از معلم و شاگرد نیست. تعداد محدودی دانش‌آموز و معلم در مدارس فنلاند حضور دارند. این‌گونه نیست که وقتی وارد کلاس می‌شوید، با پنجاه نفر روبه‌رو شوید. در فنلاند، معلمان اغلب تا شش پایه تدریس می‌کنند. طی این شش سال، معلم شبیه عضوی از خانواده‌ی دانش‌آموزران می‌شود. حس قرابت، احترام و اعتماد متقابلی که ایجاد شده است، باعث می‌شود که معلمان واقعا دلسوز دانش‌آموزان باشند.

در مدارس فنلاند استرس کمتر است و معلمان «هوای دانش‌آموزان را بیشتر دارند.» دانش‌آموزان معمولا در طول روز تنها دو کلاس دارند. چندین زنگ تفریح دارند که می‌توانند حین آن‌ها غذا بخورند، به تفریح بپردازند و یا هوا بخورند و استراحت کنند. در طول ساعات مدرسه، زنگ‌ تفریح‌های 15 تا 20 دقیقه‌ای باعث می‌شود بچه‌ها حس خوبی پیدا کنند.

معلمان نیز به این فضا و محیط نیاز دارند. تمام مدارس فنلاند اتاق مخصوص معلمان دارند. معلمان در این اتاق‌ها استراحت می‌کنند. چون معلمان هم برای داشتن راندمان کاری مفید به استراحت و خوش‌وبش با همکارانشان نیاز دارند.

و بالاخره کابوس دانش‌آموزان که حتی در خانه هم آن‌ها را رها نمی‌کند! دانش‌آموزان فنلاندی در مقایسه با دیگر کشورها، کمترین تکلیف درسی خارج از مدرسه و در خانه را دارند. آن‌ها تنها نیم ساعت در شب به تکالیف درسی می‌پردازند. بنابراین، استرس کمتری هم دارند. دانش‌آموزان فنلاندی هرآنچه را که باید در مدرسه انجام دهند، بدون فشار و استرس مضاعف برای کسب نمره‌ی 20 در یک درس انجام می‌دهند. آن‌ها نگران نمره و اصطلاحا خرخوانی نیستند. 

حواس آن‌ها فقط به یک چیز جمع است: یادگیری و انسان شدن!

ویژگی منحصربه‌فرد دیگر سیستم آموزشی فنلاند این است که معلم‌ها در روش‌های تدریس کاملا خودمختار هستند. برای مثال، در مواد یا روش‌های آموزش و تدریس‌شان هر طور که مایل باشند، عمل می‌کنند. معلم‌ها آزادی عمل زیادی دارند.

وزیر آموزش و پرورش فنلاند

کرسی کاسورینن معلم علوم می‌گوید: «مهم این است که بچه‌ها محیط طبیعی اطراف خود را بشناسند، گونه‌های مختلف را یاد بگیرند. این به آن‌ها کمک خواهد کرد که به محیط‌زیست خود احترام بگذارند.
در سیستم آموزشی فنلاند، زمان بازی بخش بسیار مهم فرایند یادگیری است. ساعت تفریح زیاد است و حتی در زمستان بچه‌ها را تشویق می‌کنند که بیرون از کلاس در فضای آزاد بازی کنند. به بچه‌ها اعتماد می‌کنند و حتی در ناهارخوری، بچه‌ها اجازه دارند که خودشان غذا بگیرند. در سالن غذا‌خوری خدمه‌ای وجود ندارد. تاکید بیشتر روی موسیقی، ورزش و هنر است. فکر نکنید که این مدرسه یک استثنا در فنلاند است؛ درست برعکس، همه‌ی مدرسه‌ها در فنلاند دقیقا همین‌طور هستند و نتایج درخشان این مدرسه مشابه با همه‌ی مدرسه‌های دیگر است.

اگر بتوانیم دنیا را کمی دمکراتیک‌تر کنیم، جنگ کمتر، گرسنگی کمتر، با آموزش بیشتر امکان‌پذیر است.»