سالمند سالم

راهکارهایی برای حفظ سلامت ذهن در دوران سالمندی

ذهن و بدن ما با یکدیگر در ارتباط هستند. زمانی که سلامت جسمی خود را بالا می‌بریم، از لحاظ ذهنی و احساسی نیز حس بهتری خواهیم داشت. فعالیت فیزیکی باعث آزاد‌سازی اندورفین می‌شود که می‌تواند انرژی فرد را افزایش دهد و روحیه‌ی او را بهبود ببخشد. همچنین، انجام ورزش‌های منظم تاثیر بسیار زیادی روی از‌بین‌بردن استرس، بهبود حافظه و کمک به خواب بهتر دارد.

سلامت ذهن

سلامت ذهن به‌وسیله‌ی تمرین ذهن با موضوعات چالشی و جدید حاصل می‌شود. این تمرینات به بهبود توانایی‌های فکری می‌انجامد که به‌نوبه‌ی‌خود سلامت روان را در پی دارد. مهم‌ترین فاکتور برای زندگی موفق، سرعت در پذیرش تغییرات و تطابق با آن‌هاست. داشتن نگرش هوشمندانه به تغییرات، به فرد کمک می‌کند تا ایده‌های نو و جدیدی را کشف کند و خود را در مسیر فرایند‌های یادگیری و مهارت‌آموزی قرار دهد تا وقتی با چالشی مواجه شد، بتواند خود را با آن انطباق دهد.

دگرگونی توانایی‌های ذهنی در دوران سالمندی

در سنین بالا، توانایی‌های ذهنی به شیوه‌های بسیار متفاوتی تغییر می‌کنند. هر توانایی که به‌صورت فردی یا به‌طور عمومی با بالا‌رفتن سن دچار کاهش شود، تحت عنوان «هوش سیال» طبقه‌بندی می‌شود. سرعت انتقال اطلاعات، آموختن چیزهای تازه، توانایی حل سریع مسئله و بسیاری توانایی‌های دیگر، با این کارکردهای بنیادی در ارتباط هستند. برخلاف آن، «توانایی‌های متبلور» شـامل آموزش‌ها و تجربیات عمیق است که وابسته بـه تمرین هستند و اغلب می‌توانند تا پایان عمر پایدار بمانند یا با تمرین تقویت شوند.

روش‌های موثر در حفظ سلامت ذهن 

دو روش بسیار موثر برای حفظ سلامت مغز در سالمندی، «تلاش برای یادگیری بیشتر» و «حفظ سلامت ذهن» است. میزان تحصیلات و همچنین تلاش برای یادگیری موضوعات و مهارت‌های جدید می‌توانند نقش بسیار موثری در حفظ عملکرد سالم مغز در سالمندی داشته باشد. رژیم غذایی متعادل و غنی از ریز‌مغذی‌ها نیز برای سلامت ذهن لازم است. ازآنجاکه فعالیت ذهنی به میزان بالایی از انرژی و مواد مغذی نیاز دارد، مصرف غذاهایی مثل میوه‌ها، سبزیجات و انواع جوانه‌ها، مانند جوانه‌ی گندم، در مقادیر زیاد مغز را فعال کرده و فرد را برای فعالیت ذهنی آماده می‌کند.

مسیرهای کسب سلامت ذهن

فرد می‌تواند سلامت ذهن خود را با مجموعه‌ای از سوالات ساده ارزیابی کند؛ مثلا: «آیا علاقه‌مند به یادگیری هستم؟»، «آیا از موضوعات روز آگاهی دارم؟»، «آیا به خطابه‌ها و سخنرانی افراد مشهور در موضوعات مختلف گوش می‌دهم؟»، «آیا در فعالیت‌های فرهنگی شرکت می‌کنم؟» و... .

اگر پاسخ به این سوالات مثبت باشد، می‌توان گفت او فردی با انگیزه‌ی بالاست و اگر پاسخ منفی باشد، یعنی فرد به انگیزه و کمک برای دستیابی به سلامت ذهن نیاز دارد.

توصیه‌های کاربردی برای حفظ و ارتقای سلامت ذهن

مهارتی‌ تازه بیاموزید: برای هشیارسازی ذهن خود بهتر است ذهنتان را به فراگیری مهارت‌های تازه مشغول کنید. این چالش می‌تواند به رشد و تکامل ذهنی کمک کند. فعالیت ذهنی باعث می‌شود ارتباطات جدیدی بین سلول‌های عصبی موجود در مغزتان شکل گیرد. باید توجه کرد که با افزایش سن، نیاز به چالش‌های ذهنی برای حفظ و ارتقای سلامت روان افزایش می‌یابد.

ذهنتان را به چالش بکشید: برخی ایده‌ها می‌توانند به شما کمک کنند ذهن خود را به چالش بکشید؛ یک زبان خارجی بیاموزید، نحوه‌ی نواختن یک ساز را آموزش ببینید و تمرین کنید، شغلتان را عوض کنید یا مشغولیت جدیدی برای خودتان دست‌وپا کنید، تفریح یا سرگرمی جدیدی مثل یوگا، نویسندگی یا نقاشی را شروع کنید و برای کمک به دیگران داوطلب شوید.

خوب و آسوده بخوابید: به تمام اعضای بدنتان، به‌ویژه به مغزتان اجازه دهید به قدر کافی استراحت کند. خواب کافی فواید جسمانی و روانی متعددی دارد. در طول خواب، جسم و ذهن ما استراحت و تجدید قوا می‌کند. کمبود خواب می‌تواند به اختلال حافظه منجر شود. توصیه‌های ساده و اثربخش دیگری نیز در این زمینه وجود دارند؛ مانند دوش آب گرم، گوش‌دادن به یک موسیقی ملایم و آرام‌سازی ذهن قبل از خواب.

از سختی‌های زندگی نترسید: یکی از جنبه‌های مهم سلامت، سالم‌ماندن در شرایطی است که زندگی سخت می‌شود. برخی از مردم توان رویاررویی با مشکلات را ندارند و قادر نیستند از پس مشکلات زندگی برآیند. چنین افرادی ممکن است در شرایط سخت زندگی، به رفتارهای ناسالمی مانند مصرف مواد مخدر روی بیاورند.

روابط اجتماعی خود را تقویت کنید: برخورداری از یک زندگی اجتماعی فعال می‌تواند به حفظ و ارتقای سلامت روان کمک کند، احساس خود‌ارزشمندی به وجود آورد و در بلندمدت به حفظ و ارتقای عملکرد حافظه و قوای ادراکی منجر شود. ایجاد و حفظ روابط اجتماعی مستلزم توجه، تلاش و هشیاری است و همه‌ی این موارد می‌توانند به سلامت حافظه کمک کنند.

استرس‌های خود را مدیریت کنید: وقتی دچار استرس می‌شوید، مغز شما هورمون‌هایی را ترشح می‌کند. اگر بدنتان چند روز در معرض این هورمون‌ها باشد، مغزتان آسیب خواهد دید. استرس درصورتی‌که به‌خوبی مهار و مدیریت نشود، مزمن می‌شود و می‌تواند سطح شادی و نشاط درونی شما را به‌شکل محسوسی کاهش دهد.

عوامل از‌بین‌رفتن سلامت ذهن

برخی عواملی که منجر به از‌بین‌رفتن سلامت ذهن می‌شوند، عبارت‌اند از: عدم فعالیت فیزیکی، بیمارهای جسمی، شوک‌های روانی، مصرف برخی داروها، مصرف دخانیات، تغذیه‌ی ناسالم، کم‌سوادی و نداشتن اطلاعات درمورد سلامت ذهنی و... . همچنین، ازآنجاکه ضربه‌خوردن به سر انسان می‌تواند تاثیرات بسیار نامطلوبی بر عملکرد آن داشته باشد، حتما سعی کنید از سر خود در برابر آسیب‌دیدگی محافظت کنید. زمین‌خوردن سالمندان از شایع‌ترین علل وارد‌آمدن ضربه به مغز آنان است.

همان‌طور که بدن نیاز به تمرین‌های ورزشی دارد تا بتواند سلامت خود را حفظ کند، مغز و ذهن ما نیز به تمرین و تلاش نیاز دارند تا بتوانند عملکرد مفید خود را تا سنین بالاتری ادامه دهند.

در دنیای علم ضرب‌المثل معروفی درمورد سلامت ذهن وجود دارد که می‌گوید: «Use It or Lose It»؛ یعنی «از مغزت استفاده کن یا آن را از دست بده!» که نشان‌دهنده‌ی اهمیت استفاده از مغز در جهت حفظ عملکرد آن است.

نویسنده : فرخ هاشمی / پژوهشگر حوزه‌ی سالمندان