امان از اين نوجوانان قانون‌گريز...!

راهبردهای فرزندپروری برای برخورد با سرکشی و تمرد در نوجوانان

تمرد و سرکشی در دوران نوجوانی یک پدیده طبیعی است که با رشد و تکامل فرد همراه است. این رفتارها اغلب به عنوان بخشی از فرآیند کسب هویت مستقل و فاصله گرفتن از قوانین و کنترل والدین در نظر گرفته می‌شوند.

از در كه وارد شد، با پایش در را هل داد و بدون سلام‌کردن به اتاقش رفت و در را محکم بست. داشت با موبايل حرف مي‌زد و صداي قهقهه‌اش تا مدت‌ها سكوت خانه را به هم ‌ريخته بود. تا اينكه بالاخره تلفنش تمام شد و آن‌وقت به آشپزخانه رفت و به مادرش گفت: «خيلي گشنمه. غذا چي داريم؟!»

پدر از گوشه عينك زيرچشمي و باعصبانيت نگاهي به او انداخت و گفت: «اين عوض سلام‌کردنته؟ تو ادب نداري؟ نبايد وقتي مي‌ياي تو خونه اون گوشيت رو بندازي كنار و سلام كني؟!» او ‌هم با بي‌تفاوتي گفت: «خب حالا سلام ...» پدر هم كه مي‌دانست اين گفت‌و‌گو به جايي نمي‌رسد، باعصبانيت به خواندن روزنامه‌اش ادامه داد.

«خوب شد براي غذاخوردن از اتاقت مياي بيرون. اصلا معلوم‌ هست كجا مي‌ري، چی‌كا‌ر مي‌كني و با کی می‌گردی که این‌قدر بی‌ادب شدی؟ آخه‌ اين خونه قانون نداره؟چرا به حرف گوش نمي‌دي؟ تو سلام ياد نگرفتي كه بدون سلام مياي خونه؟ ... وای که ما دیگه از دست تو و این کارهات خسته شدیم!»

تمرد‌ و سركشي بين نوجوانان يكي از خصايص بارز آن‌هاست كه اغلب‌ با‌ گله و شكايت والدينشان همراه است. اما واقعا چرا‌ رفتار نوجوانان گاهي براي والدين غيرقابل‌تحمل و آزاردهنده است؛ درحالی‌که از آن طرف هم نوجوانان از والدینشان گله دارند. دراين‌خصوص با دكتر نويد نوري گفت‌وگو كرده‌ايم.

رفتارهاي آزاردهنده نوجوانان

معمولا والدين از بعضي رفتارهاي نوجوانان آزار مي‌بينند و مي‌خواهند بدانند كه چرا آن‌ها به‌‎ راحتي قوانين و مقرارت خانواده را زير پا مي‌گذارند. مي‌توان گفت علت اين رفتارها به اين برمي‌گردد كه شايد آن‌ها نتوانستند رفتارهاي خوب را در نوجوان پررنگ كنند. درواقع نوع آموزشي كه والدين به نوجوانانشان مي‌دهند به گونه‌اي نيست كه آن‌ها تحت‌تاثير قرار بگيرند. ما در جامعه امروز گاهي در هيچ‌جا الگوهاي رفتاري مناسبي براي نوجوان نداريم؛ بنابراين فضاي كاملا بازي به وجود آمده است تا نوجوانان درگير رفتارهاي ناكارآمدي مانند هنجارشكني خشونت رفتارهاي مقابله‌اي و خيلي از عوامل ديگري بشوند كه تحت‌تاثير آسيب‌هاي اجتماعي نوظهور از آن‌ها ياد مي‌كنيم.

هيچ‌وقت براي آموزش دير نيست 

درواقع والدين بايد بدانند كه هيچ وقت براي ياددادن رفتارهاي خوب به نوجوانان دير نيست. نخستين عاملي كه مي‌تواند به اين موضوع كمك كند تا رفتارهاي ناكارآمد نوجوانان تعديل شود، اختصاص‌دادن وقت کافی برای آموزش و تربيت فرزندانشان است. مي‌توان گفت علت بسياري از رفتارهاي نوجوانان كه پدر و مادرها از آن‌ها گله دارند، به رفتارهاي خود والدين برمي‌گردد و اينكه آن‌ها تا چه اندازه الگوهاي خوبي براي فرزندانشان بوده‌اند.

عوامل تاثيرگذار بر رفتار نوجوانان 

رفتارهاي نوجوانان تحت‌تاثير بعضي عوامل باعث مي‌شود كه حتي با وجود چند فرزند در يك خانواده، هركدام رفتارهاي خاص خود را داشته باشند. اين عوامل ابتدا تحت‌تاثير عوامل ژنتيكي قرار دارند. همچنين امكان دارد محيطي كه هركدام از نوجوانان در آن رشد مي‌كنند در شرايط مختلف و زمان‌هاي‌ گوناگون‌ براي هريك متفاوت باشد و هركس به شيوه خاص خود از آن تاثير بگيرد. عامل مهم ديگر نيز قرارگرفتن نوجوان در فضايي غير از خانواده است؛

يعني محيط دوستان، اجتماع و مدرسه؛ البته يكي از عوامل مهم در ناهنجاري‌هاي نوجوانان و جوانان نيز به عوامل شخصيتي برمي‌گردد؛ زيرا شخصيت افراد هيچ‌گاه عوض نمي‌شود؛ بلكه فقط تا حدود و درصدي منش فرد بر اثر آموزش تغيير مي‌كند. يكي از عوامل مهمي كه مي‌تواند كمك زيادي به والدين بكند اين است كه آن‌ها باید ديدگاه و خواسته‌هاي خودشان را خيلي صريح و آشكار بيان كنند.

آشنا‌كردن نوجوان با قوانين خانواده

يكي از مهم‌ترين رسالت‌هاي خانواده قانون‌گذاري و دادن اطلاعات به فرزندان از سن سه و نيم‌سالگي به بعد است و يكي از مهم‌ترين مراحل در زندگي هريك از ما نيز اين است كه با معيارها و ارزش‌هاي خانوادگي خود آشنا باشيم. ولي وقتي والدين درمورد اين مسائل مهم با فرزندانشان صحبت نمي‌كنند، آن‌ها هم هيچ برنامه‌ريزي براي آينده خود ندارند و هدفمند قدم برنمي‌دارند. ولي اگر از همان ابتدا خانواده ديدگاه روشني را درمورد ارزش‌ها و اهداف درون خانواده به نوجوان بدهند، علاوه‌بر اينكه نوجوان درك روشن‌تري از انتظارات خانواده پيدا مي‌كند، احساس هم‌بستگي بيشتري نيز با آن‌ها مي‌کند و تمايل بيشتري به پيروي از آن‌ها خواهد داشت. چون مي‌بيند كه تمام اصول در خانواده هم اجرا مي‌شود و درنهايت زندگي هدفمندي هم خواهد داشت.

تمركز بر رفتارهاي منفي

همه والدين خواهان داشتن فرزنداني بسيار موفق و بااخلاق هستند، ولي جالب اينجاست كه اغلب آن‌ها بيشتر رفتارهاي منفي فرزندانشان را تقویت می‌کنند، را تقويت‌، و رفتارهاي مثبت آن‌ها را كمتر تشويق مي‌كنند؛ بنابراين خانواده‌ها بايد ياد بگيرند كه رفتارهاي مثبت نوجوان را هم تقويت و تشويق كنند. و يكي از ساده‌ترين كارها دراين‌خصوص احترام‌گذاشتن به فرزندانشان است؛ مثلا وقتي او كاري برايشان انجام مي‌دهد از نوجوان تشكر نمي‌كنند ياخواسته‌هاي خود را با احترام و محبت مطرح نمي‌كنند. گاهي گفتن يك كلمه «لطفا» به نوجوان احساس احترام مي‌دهد. وقتي‌كه به نوجوان احترام گذاشته شود و از او بابت كارهايي كه انجام مي‌دهد تشكرم ‌شود، وی كم‌كم این رفتارها را می‌آموزد و به این شیوه عادت می‌کند.

تشخيص كانال‌هاي ابراز محبت 

با توجه به اينكه نوجوانان احتياج به ابراز علاقه و توجه والدینشان دارند، آن‌ها بايد روش مناسبي را براي اين ابراز علاقه پيدا كنند؛ چون آن‌ها به همان ميزان قبل به ابراز محبت والدين خود نياز دارند ولي نوع آن با گذشته فرق مي‌كند و والدين بايد بتوانند راه و شيوه ابراز علاقه متناسب با سن آن‌ها را تشخيص دهند. ولي وقتي او از چنين چيزي محروم بماند يا گرايش‌ها او براي دريافت اين محبت به بيرون از محيط خانه بيشتر مي‌شود يا مي‌بيند هر وقت كار بدي انجام مي‌دهد توجه منفي خانواده از راه‌هاي مختلف مانند توبيخ، تنبيه و سرزنش به او بيشتر مي‌شود.

درواقع مي‌توان گفت والدين به رفتارهاي مثبت فرزندانشان حساسيت و توجه نشان نمي‌دهند؛ ولي توجه آن‌ها به رفتارهاي منفي بيشتر است. با توجه به اينكه رفتار نوجوان تكرار رفتار والدين است، آن‌ها نيز همين شيوه را براي خود انتخاب خواهند كرد. به‌علاوه منظم‌بودن زندگي والدين كمك زيادي به هدفمند‌بودن زندگي نوجوانان مي‌كند. درواقع ما بدون هيچ درخواستي از نوجوانان مي‌توانيم با اجراي رفتار درست، به بهترين شيوه آن را به فرزندانمان بياموزيم.

آگاهي از تاثير گروه همسالان

ما نمي‌توانيم تاثير دوستان و همسالان نوجوان را بر آن‌ها ناديده بگيريم. ولي آن‌ها نياز به مفهومي به نام تجربه «زمين بازي» دارند. يعني واقعا نياز دارند در ارتباط با همسالان خود، تجاربي را كه در فضاي خانوادگي براي آن‌ها قابل تجربه‌كردن و يادگرفتن نيست ياد بگيرند. والدين هم به ياد داشته باشند كه اگر رفتارهاي بد يا خوب نوجوانان در آن‌ها تكرار مي‌شود؛ بخش اعظم آن، علاوه‌بر والدين مربوط به دوستان و همسالان آن‌هاست.

درواقع گروه دوستان بسيار مهم هستند و والدين حتما بايد شناخت كافي از آن‌ها داشته باشند. اگر نوجوانان در فضايي ناشناخته قرار بگيرند و والدين هم‌ شناختي هم از دوستان فرزندانشان نداشته باشند هر روز فاصله بين آن‌ها بيشتر مي‌شود؛ بنابراين والدين بايد با شناخت كافي و مديريت رفتار نوجوانانشان با گروه همسالان خود، آن‌ها را هرچه بيشتر با فضاهاي ديگري به غير از جمع خانواده، آشنا كنند تا مهارت برقراری ارتباطات اجتماعي در آن‌ها تقويت شود.

سبك‌هاي مختلف فرزندپروري

با توجه به اينكه شيوه‌هاي تربيت فرزندان با قبل بسيار متفاوت شده است، مي‌توان شيوه‌هاي تربيتي را درنظر گرفت؛ از جمله شيوه‌هاي مستبدانه، آزاد‌منشانه و مقتدرانه كه درواقع همه ما بايد به سبك سوم نزديك تر شويم؛سبكي كه هم والدين و هم فرزندان با نظمي هميشگي و قاطع، رابطه دوستانه‌اي با هم داشته باشند. ضمن اينكه تداوم رفتار درست والدين در تاثيرپذيري آن براي نوجوان بسيار مهم است؛ زيرا يادگيري شيوه‌هاي درست رفتاري ازطريق يادگيري مشاهده‌اي به وجود مي‌آيد. همچنين نوع رفتارهاي والدين هنگام سختي‌ها و بروز مشكلات و حل مسائل تاثير مهمي بر نوع رفتارهاي نوجوانان در آينده دارد؛ يعني درواقع با ضبط‌كردن تك‌تك رفتارهاي والدين، نوجوانان ياد مي‌گيرند كه چه انتخاب‌هايي داشته باشد.