معنا در حرکت خلق می‌شود

فلسفه‌ی مهاجرت

مهاجرت موضوع تازه‌ای نیست و بشر از همان ابتدا مهاجرت کرده و انگار مهاجرت با سرنوشت انسان گره خورده است؛ از این‌سوی جهان به آن سوی جهان؛ همان‌طور که اجداد ما از آفریقا در سراسر جهان پراکنده شدند! اما همان‌طور همه چیز به فلسفه گره خورده، جدا از نگاه جامعه‌شناختی، روانشناختی و... می‌توان از زاویهی فلسفه هم به مهاجرت نگاه کرد. فلسفه‌ی مهاجرت حوزه‌ای است که به بررسی دلایل، انگیزه‌ها و پیامدهای جابه‌جایی انسان‌ها از یک مکان به مکان دیگر می‌پردازد. این پدیدهی پیچیده، سوالات فلسفی عمیقی را درباره‌ی هویت، تعلق، آزادی، عدالت و معنای زندگی مطرح می‌کند.

دلایل مهاجرت بسیار متنوع هستند و می‌توانند از عوامل اقتصادی و سیاسی تا دلایل شخصی و فرهنگی متغیر باشند.

برخی از دلایل رایج مهاجرت عبارت‌اند از:

• دلایل اقتصادی: بخشی از مهاجران در جست‌وجوی فرصت‌های شغلی بهتر، بهبود وضعیت اقتصادی و افزایش درآمد تن به مهاجرت‌های دور و نزدیک می‌دهند.
• دلایل سیاسی: فرار از تعقیب و آزار، جنگ، نقض حقوق بشر و بی‌ثباتی سیاسی هم یکی از دلایل همیشگی مهاجرت بوده است.
• دلایل اجتماعی: جست‌وجوی آزادی‌های فردی بیشتر، فرصت‌های برابر و جامعه‌ای با ارزش‌های مشترک در مقاطعی منجر به مهاجرت می‌شود.
• دلایل فرهنگی: حفظ هویت فرهنگی، پیوستن به جوامع مهاجر و تجربه‌ی فرهنگ‌های مختلف شاید کمترین بخش از انگیزه‌های مهاجرت باشد، اما همواره باعث مهاجرت بوده است.

فلسفه‌ی مهاجرت چه پرسش‌هایی را مطرح می‌کند؟

• هویت و تعلق: مهاجرت باعث ایجاد چالش‌هایی در زمینه‌ی هویت و تعلق می‌شود. مهاجران اغلب بین هویت قبلی خود و هویت جدیدی که در جامعه‌ی میزبان کسب می‌کنند، در کشاکش هستند.
• آزادی و محدودیت: مهاجرت هم می‌تواند به‌عنوان یک فرصت برای دستیابی به آزادی بیشتر تلقی شود و هم می‌تواند محدودیت‌های جدیدی را به همراه داشته باشد.
• عدالت و برابری: مهاجرت مسائل پیچیده‌ای را در زمینه‌ی عدالت اجتماعی و برابری مطرح می‌کند؛ مثل اینکه چگونه می‌توان بین حقوق مهاجران و حقوق شهروندان بومی توازن برقرار کرد؟
• معنای زندگی: مهاجرت می‌تواند به افراد کمک کند تا به معنای جدیدی برای زندگی دست یافته و به رشد شخصی برسند

ابعاد مختلف فلسفه‌ی مهاجرت

• فلسفه‌ی سیاسی مهاجرت: این حوزه به بررسی حقوق مهاجران، سیاست‌های مهاجرتی دولت‌ها و چالش‌های مربوط به ادغام مهاجران در جامعه‌ی میزبان می‌پردازد.
• فلسفه‌ی اخلاق مهاجرت: این حوزه به بررسی مسائلی مانند مسئولیت اخلاقی دولت‌ها در قبال پناه‌جویان، اخلاق کمک‌های بشردوستانه و اخلاق شهروندی در جوامع چندفرهنگی می‌پردازد.
• فلسفه‌ی فرهنگی مهاجرت: این حوزه به بررسی تأثیر مهاجرت بر فرهنگ، هویت و تنوع فرهنگی می‌پردازد.
• فلسفه‌ی وجودی مهاجرت: این حوزه به بررسی تجربه‌ی زیسته‌‌ی مهاجرت و تأثیر آن بر معنا و هدف زندگی می‌پردازد.

هویت، مسئله‌ی اصلی در مهاجرت

تأثیر مهاجرت بر هویت فردی، چه در میان مهاجران و چه در جامعه‌ی میزبان در سال‌های اخیر بسیار موردبحث و حتی جدل قرار گرفته است. مهاجرت یکی از پیچیده‌ترین پدیده‌های اجتماعی است که تأثیرات گسترده‌ای را بر هویت فردی، اجتماعی و فرهنگی افراد دارد. این تأثیرات نه‌تنها بر مهاجران، بلکه بر جامعه‌ی میزبان نیز اعمال می‌شود. برخی از این تأثیرات عبارت‌اند از:

• هویت دوگانه یا چندگانه: بسیاری از مهاجران احساس می‌کنند که بین هویت فرهنگی اصلی خود و هویت جدیدی که در جامعه‌ی میزبان کسب می‌کنند در نوسان هستند. این مورد می‌تواند منجر به ایجاد یک هویت دوگانه یا چندگانه شود.
• از‌دست‌دادن هویت: برخی از مهاجران ممکن است احساس کنند که هویت فرهنگی اصلی خود را به‌تدریج از دست می‌دهند و با فرهنگ جدید ادغام می‌شوند.
• تقویت هویت: برخی دیگر از مهاجران ممکن است مهاجرت را فرصتی برای کشف و تقویت هویت خود بدانند.
• بحران هویت: برخی از مهاجران ممکن است با بحران هویت مواجه شوند و برای  یافتن جایگاه خود در جامعه‌ی جدید با مشکل مواجه شوند.

تأثیر مهاجرت بر هویت جامعه‌ی میزبان

مهاجرت همچنین بر هویت جامعه‌ی میزبان تأثیر می‌گذارد؛ مثلا مهاجرت می‌تواند به افزایش تنوع فرهنگی در جامعه‌ی میزبان کمک کند و باعث غنی‌تر شدن فرهنگ آن شود. همچنین مهاجرت گاهی به تغییرات اجتماعی در جامعه‌ی میزبان هم منجر می‌شود، مانند تغییرات در بازار کار، سیستم آموزشی و ساختار خانواده. تغییرات فرهنگی هم ممکن است در جامعه‌ی میزبان رخ دهد؛ مانند تغییرات در آداب‌ورسوم، غذا و موسیقی. مهاجرت همچنین می‌تواند به ایجاد تفاوت‌های فرهنگی و گاهی اوقات تنش بین مهاجران و جامعه‌ی میزبان هم منجر شود.

عوامل مؤثر بر تأثیر مهاجرت بر هویت

عوامل مختلفی بر شدت و نوع اثر مهاجرت بر هویت فردی و اجتماعی تأثیر می‌گذارند؛ از جمله:

• سن مهاجرت: مهاجرانی که در سنین پایین‌تر مهاجرت می‌کنند، معمولا راحت‌تر با فرهنگ جدید سازگار می‌شوند.
• میزان شباهت فرهنگی: شباهت‌های فرهنگی بین کشور مبدا و مقصد می‌تواند بر سرعت و سهولت ادغام تأثیر بگذارد.
• سیاست‌های مهاجرتی دولت: سیاست‌های مهاجرتی دولت‌ها در زمینه‌ی ادغام و پذیرش مهاجران نقش مهمی را در این زمینه ایفا می‌کند.
• شبکه‌های اجتماعی: وجود شبکه‌های اجتماعی قوی از مهاجران می‌تواند به آن‌ها در حفظ هویت فرهنگی خود و سازگاری با جامعه جدید کمک کند.

نتیجه‌گیری

مهاجرت یک تجربه‌ی پیچیده و چند‌وجهی است که بر هویت فردی و اجتماعی تأثیر می‌گذارد. درک این تأثیرات به ما کمک می‌کند تا بهتر به مهاجران کمک کنیم و جامعه‌ای متنوع‌تر و پویاتر بسازیم. در پایان و برای حسن‌ختام این بحث می‌خواهم کتابی را درباره‌ی همین موضوع به شما معرفی کنم: «مهاجرت و هویت آشفتگی، درمان و تحول»

این کتاب به بررسی تأثیرات روان‌شناختی مهاجرت بر هویت فردی می‌پردازد؛ کتابی خواندنی برای پیش یا در حین مهاجرت که می‌تواند بخشی از مشکلات آینده یا کنونی شما را در مورد مهاجرت برطرف کند.

«دکتر سلمان اختر» یک روان‌شناس هندی - آمریکایی است که تأثیر مهاجرت بر هویت را در این کتاب بررسی کرده و در آن به ایده‌آل‌سازی و بی‌ارزش‌سازی، نزدیکی و فاصله، امید و نوستالژی، فضای انتقالی ذهن، تغییر سوپرایگو و تحول زبانی مهاجران می‌پردازد.

کتاب مهاجرت و هویت سرشار از شعر و نامه‌های شخصی همکاران مهاجر از ملت‌ها است که پیام خود را با کنایه، شوخ‌طبعی، خنده، درد، غم، همدلی و مهم‌تر از همه، خرد بالینی و انسانی به انسان‌ها می‌رساندند.

سلمان اختر که خود یک مهاجر آسیایی است، از دهه‌ی ۷۰ میلادی در آمریکا زیسته و استاد روان‌پزشکی در کالج پزشکی جفرسون و یک تحلیلگر آموزش و نظارت در مرکز روانکاوی فیلادلفیا است.

نویسنده : نازگل بیگی - دانشجوی دکتری فلسفه