تاثیر تنهایی بر زوال عقل
پیامدهای تنهایی با کشیدن ۱۵ سیگار در روز قابل مقایسه است
بیماری آلزایمر و زوال عقل مرتبط با آن (ADRD) یک بحران سلامت عمومی است که بدون هیچ درمان شناختهشدهای در سالهای آینده تشدید خواهد شد. سهلانگاری در سبک زندگی هم میتواند هر کدام از ما را با آلزایمر درگیر کند. اخیرا شواهد بالینی ثابت کردهاند که تجربهی انزوای اجتماعی، تنهایی و عدم حمایت اجتماعی در تسریع شروع زوال عقل تاثیر بسیاری دارند؛ به طوری که سازمان بهداشت جهانی (WHO) نیز زوال عقل و انزوای اجتماعی را به طور جداگانه به عنوان دو اولویت جهانی بهداشت عمومی شاسایی کرده است. البته در نظر داشته باشید که بسیاری از فراموشیهای افراد لحظهای هستند و در طول روز و در اثر استرس، خستگی و مشغولیت ذهنی به وجود میآیند.
تفاوت انزوای اجتماعی و تنهایی
آیا از نظر اجتماعی منزوی هستید؟
برای اینکه متوجه شوید از نظر اجتماعی منزوی هستید یا خیر، به این سوالات پاسخ دهید:
- چه تعداد دوستی دارید که با آنها احساس راحتی میکنید و میتوانید در مورد مسائل خصوصیتان با همصحبت کنید؟
- چند نفر از آنها را حداقل یکبار در ماه میبینید؟
- آیا در هیچ گروهی عضو هستید؟
آیا احساس تنهایی می کنید؟
توجه داشته باشید که افرادی که کمتر از شش نفر معتمد داشته باشند، منزوی تلقی میشوند. اما نکته اینجاست که شما میتوانید ارتباطات زیادی داشته باشید، اما همچنان احساس تنهایی کنید. برای ارزیابی این حالت ذهنی، به این سوالات مقیاس تنهایی پاسخ دهید:
- هر چند وقت یکبار احساس میکنید که کمبود همراه دارید؟
- هر چند وقت یکبار احساس میکنید کنار گذاشته شدهاید؟
- هر چند وقت یکبار احساس انزوا میکنید؟
اگر پاسخ شما بهجای «به ندرت»، «همیشه» یا «بیشتر اوقات» است، شما از تنهایی رنج میبرید.
انزوای اجتماعی و بیماریهای جسمی
زوال عقل تحتتاثیر عوامل جسمی، روانی و سبک زندگی است، اما اگر خود را جزو گروههای منزوی شناختید، باید بدانید که انزوای اجتماعی خطر زوال عقل را تا 50درصد افزایش میدهد. همچنین تنهایی با افزایش هورمونهای استرس، با نرخ بالاتر افسردگی، اضطراب و خودکشی همراه است. درواقع انزوای اجتماعی و تنهایی که در دوران کرونا تا به امروز بیشتر شدهاند، میتوانند بیماریها را تشدید کرده و با پیامدهای بد سلامتی، از جمله فشار خون بالا و بیماریهای قلبی و عروقی، اختلالات بینایی و شنوایی، اختلالات خواب، دیابت نوع دو، اختلال سیستم ایمنی و زوال شناختی مرتبط باشند.
تحقیقات نشان میدهد که تنهایی به التهاب و استرس اکسیداتیو کمک میکند که به نوبهی خود میتواند بر عروق خونی تأثیر بگذارد. این تأثیر روی رگهای خونی ممکن است دلیل کوچکشدن مغز نیز باشد. تنهایی دارای چنان پیامدهای گستردهای است که تأثیر آن بر سلامتی با کشیدن 15 نخ سیگار در روز قابلمقایسه است.
ارتباطات اجتماعی و عملکرد شناختی
عادتهایی چون خواب ناکافی، خیرهشدن به صفحهی نمایش و فعالیت بدنی اندک، مصرف شکر، اخبار منفی، ماندن بیش از حد در تاریکی و بلند کردن صدای هدفون و... باعث آسیب به مغز میشوند، ولی انزوای اجتماعی موضوعی مهم است که به آن توجه کافی نمیشود. افرادی که احساس تنهایی میکنند، در مقایسه با افرادی که تنها نیستند، دارای الگوهای پردازش مغز خاصتر، تجربیات شناختی و ادراکی متمایز، حافظه، زمان واکنش و درک ضعیفتری هستند.
ساختار مغز چگونه تحتتاثیر انزوای اجتماعی قرار میگیرد؟
قرنطینههای کووید در چند سال گذشته یک آزمون استرس جهانی بود. این محرومیت اجتماعی در مقیاسی بزرگتر از هر زمان دیگر، خصوصا برای اقشار خاصی از جامعه در تاریخ ثبت شد و تاثیراتی را بر مغز انسان گذاشت.
بهعنوان مثال، انزوای اجتماعی و تنهایی میتواند در این ساختارهای مغز تاثیرگذار باشد:
1. کاهش اندروفین: در پستانداران آنتروپوئید (از جمله انسان)، فرآیند پیوند اجتماعی توسط بخشهای واسطهگر اندورفین در سیستم عصبی مرکزی تقویت میشود. سرمایههای اجتماعی، حمایت، ورزش، درآغوشگرفتن و نوازش باعث افزایش تنظیم اندورفین در مغز و تقویت سیستم ایمنی میشود.
2. هیپوکامپ (ناحیهای که در یادگیری و حافظه نقش مهمی دارد): افراد ایزوله هیپوکامپ کوچکتری دارند. در این افراد، پروتئینی که برای حافظه بلندمدت مهم است (BDNF) کاهش مییابد.
3. قشر سینگولیت قدامی (ACC): ناحیهای که بهطور خاص در پاسخ درد درگیر است، در طول انزوای اجتماعی فعال میشود.
4. آمیگدال :افراد تنها آمیگدالهای کوچکتری دارند که در حافظه، تصمیمگیری و پردازش عاطفی نقش دارد.
5. حجم مغز: افراد منزوی حجم مغز کمتری دارند. انزوای اجتماعی با حجم کمتر مغز مرتبط است و بر سلامت شناختی تأثیر میگذارد. ازدستدادن حجم مغز بهدلیل مرگ سلولی و آتروفی نشاندهندهی تخریب عصبی است که شاید منجربه زوال عقل یا بیماری آلزایمر شود.
6. حجم کمتر مادهی خاکستری: همچنین در برخی قسمتهای مغز مانند لوب گیجگاهی (مسئول پردازش صدا)، لوب پیشانی (توجه، برنامهریزی و وظایف شناختی پیچیده) و هیپوکامپ، حجم کمتری از مادهی خاکستری دیده میشود.
7. وجود ضایعات سفید: اسکنها نشان میدهد که افراد منزوی مقدار بیشتری ضایعات مادهی سفید دارند که نشاندهندهی آسیب مغزی است. تحقیقات ضایعات مادهی سفید را با خطر بالاتر اختلالات شناختی، زوال عقل، افسردگی و سکته مرتبط دانسته است.
8. آمیلوئید: تجمع آمیلوئید در مغز افراد با انزوای اجتماعی یکی از علائم اصلی آلزایمر درنظر گرفته میشود.
محافظت مغز در برابر انزوا
هر یک از ما میتوانیم از هم اکنون ارتباطات و روابط خود را تقویت کنیم. مداخلات روانشناسی با بهبود انزوای اجتماعی افراد میتواند از زوال عقل و ازدستدادن حجم مغز جلوگیری کند؛ اموری مانند حفظ دوستیها و تحریک مغز بهوسیلهی ارتباطات اجتماعی مناسب، برگزاری رویدادهای گروهی (گردشها، کلاسها، سفر)، چت تصویری، ثبتنام در یک دورهی زبانی یا برنامهای که به آن علاقه دارید، داشتن شخصی در دسترس که میتوانید روی او حساب کنید، انجام کارهای داوطلبانه، بیرونرفتن در طبیعت، مدیتیشن و کمک به دیگران.
کسی که احساس تنهایی میکند، نیازی نیست منتظر بماند تا شخص دیگری با او تماس بگیرد یا کاری برای او انجام دهد؛ او باید خودش ابتکار عمل را بهدست بگیرد. در این بین، کلید شکستدادن تنهایی فقط افزایش تعداد افرادی نیست که یک فرد میبیند، بلکه ایجاد ارتباطات اجتماعی رضایتبخش و معنادار با افرادی است که از بودن درکنار آنها لذت میبرد.
چراغ خطر انزوای اجتماعی در ایران روشن شده است
تنهایی و انزوا یک موضوع خصوصی و شخصی نیست، بلکه مسئلهای است که میتواند انسجام اجتماعی را در سطح بینالمللی مختل کند. در طول همهگیری کرونا، احساس تنهایی در آمریکا ۵ درصد افزایش یافته است و بنابراین دولت درکنار حفظ سلامت مالی و تغذیهی افراد، درحال اجرای راهکارهای مختلفی است. اما در برخی کشورها، با وجود آمار طلاق، افسردگی و ... انزوای اجتماعی و تنهایی یک موضوع قابلستایش قلمداد میشود. درحقیقت در این کشورها شما هرچه بیشتر سکوت کنید، از فضاهای اجتماعی استفادهی کمتری داشته باشید، با تمام شرایط اقتصادی کنار بیایید و... شما شهروند معقولتری خواهید بود.
نقش شرایط اقتصادی در پیشگیری از تنهایی
نکتهی دیگر این است که شرایط مطلوب اقتصادی در پیشگیری از تنهایی نقشی کلیدی دارد. طبق گفتهی کمیسیون اقتصادی مجلس، خط فقر در ایران به ۳۰ میلیون تومان رسیده است. با توجه به عدم همخوانی این رقم با بسیاری از درآمدها، مسئولین مربوط باید راهکارهای بهروزتر و اصولیتر را جایگزین تفکر پیشین خود کرده و در این راستا از افراد با رشتههای دانشگاهی مرتبط کمک بگیرند.
اما بهخودمان برگردیم؛ ما برای خودمان چه کردیم؟ مثلا طراحان فضاهای شهری چه تدابیری اندیشیدهاند تا توانیابان بتوانند در جامعه حضور پررنگتری داشته باشند و کمتر تنهایی و انزوای اجتماعی را تجربه کنند؟ پیامدهای مضر جامعهای که فاقد ارتباط اجتماعی است را میتوان در مدارس، محل کار و سازمانهای مدنی ما احساس کرد؛ جایی که عملکرد، بهرهوری و مشارکت کاهش یافته است.
در انتها، مردم سرزمین من سالهاست برای عدالت، آزادی، صداقت و ارتقای کرامت انسانی هزینههای بسیاری را دادهاند و امروز حق دارند که با حفظ حریم شخصی، از اقتصادی امن، فضای شهری مناسب، امنیت اجتماعی و ... برای ارتباطات خود بهره ببرند. در غیراینصورت انزوای اجتماعی و تنهایی هزینههای نامرئی بیشتری را به کشور تحمیل خواهد کرد.