اداره کلاس‌های دردسرساز برای معلمان

10 راهکار + چند اشتباه رایج

مدیریت کلاس همان تکنیک‌هایی است که معلمان به‌کار می گیرند تا از تاثیر رفتارهای منفی دانش‌آموزان بر روند تدریس جلوگیری کرده و از اجرای مفید و روان طرح درسشان اطمینان حاصل کنند. طی 25 سال سابقه تدریسی که داشته‎‌ام، تجربیات زیادی به‌دست آورده و راهکارهای زیادی درباره مدیریت کلاس آموخته‌ام. دوست دارم این راهکارهای مهم را با معلمان تازه‌کار و نیز معلمان باتجربه و همه آن‌هایی که با کلاسی دردسرساز دست و پنجه نرم می‌کنند، در میان بگذارم.

• پیش از شروع ماجرا از وقوع آن جلوگیری کنید

طی سالیان تدریسم، دو راهکار اصلی برای پیشگیری از وقوع رفتار‌های سرکشانه ایجاد کرده‌ام: یکی برقراری رابطه با دانش‌آموزان و د‌یگری رفتن به کلاس با طرح درسی کاملا مشخص. 

با دانش‌آموزانتان ارتباط برقرار کنید

نباید معلم‌بودن را با مسابقه محبوبیت اشتباه گرفت، اما ایجاد رابطه شخصی با دانش‌آموزانتان همواره ارزشمند ا‌ست. در این‌جا به چند رویکرد مختلف برای ایجاد رابطه با دانش‌آموزان اشاره می‌شود که برای به‌دست‌آوردن حمایت، افزایش مشارکت در کلاس و کاهش رفتار‌های سرکش در کلاس، شما را یاری خواهد کرد: 

1. به دانش‌آموزانتان گوش کنید و در کلاس به آن‌ها اجازه اظهار‌نظر بدهید تا احساس کنند به‌نوعی بر روند یادگیری خودشان تاثیر می‌گذارند.

2. در خودتان نوعی کنجکاوی واقعی نسبت‌به علاقه‌مندی‌ها و تفکراتشان ایجاد کنید. مواردی مشابه را در زندگی خودتان پیدا کنید تا به‌واسطه آن‌ها پلی میان خودتان و دانش‌آموزان بنا کنید. 

3. با سرعت هر‌چه بیشتر نقاط قوت و ضعفشان را شناسایی کنید.

• با برنامه سر کلاس بروید

روز اولی که وارد کلاس می‌شوید، برنامه مدیریت کلا‌ستان باید کامل و آماده‌ا‌ستفاده باشد. هر‌چه در ابتدای سال تحصیلی آماده‌تر به سر کلاس بروید، بعدا بیشتر از خودتان تشکر خواهید کرد. مجموعه قوانینی که برای کلاس تعیین می‌کنید، باید دانش‌آموزان را از ایجاد بی‌نظمی و برهم‌زدن روند کلاس بازدارد. 

به‌کارگیری راهکارهای خوب مدیریت کلاس می‌تواند تعیین‌کننده خوب یا بد بودن سال تحصیلی‌ای باشد که در‌کنار دانش‌آموزانتان سپری خواهید کرد. پیش از آن‌که به مطلب اصلی بپردازیم، جا دارد یادآور شویم که کلافه‌شدن طبیعی ا‌ست. هر کاری می‌توانید بکنید تا با ا‌ستفاده از تُن صدایی مثبت واکنشی مناسب از خود نشان دهید، حتی اگر لازم شد، چند لحظه‌ای را صرف به‌دست‌آوردن آرامشتان کنید. 

1. شوخ‌طبع باشید.

باید در کلاس شوخ‌طبع باشید؛ وگرنه جای خالی آن را احساس خواهید کرد، چون بچه‌ها از شما خوششان نخواهد آمد و شما هم بچه‌ها را دوست نخواهید داشت. شوخ‌طبعی به‌خرج‌دادن در کلاس بهترین راه از‌بین‌بردن موقعیت‌های بد ا‌ست. البته حوا‌ستان باشد که زیادی شوخی نکنید. اگر شوخ‌طبعی با دانش‌آموزانی که حدود خود را نمی‌دانند، بیش‌از‌حد ادامه پیدا کند، احتمال به‌هم‌ریختن کلاس بیشتر می‌شود. این مسئله را با تذکر مدام قواعد کلاس از بین ببرید‌. وقتی دانش‌آموزان قواعد رفتار در کلاس را در اختیار داشته باشند، مفهوم شوخ‌طبعی‌تان را درک خواهند کرد. 

2. با دانش‌آموزان با احترام برخورد کنید.

از همان روز اول، همواره باید به‌خاطر داشته باشید که شما بزرگسالید و آن‌ها دانش‌آموز. اگر می‌خواهید به شما احترام بگذارند، شما هم باید به آن‌ها احترام بگذارید. اگر بچه‌ای مدام در کلاس دردسر درست می‌کند و هیچ‌چیز روی او تاثیری ندارد، او را بیرون ببرید‌.و بگویید: «داری کلاس را به‌هم می‌ریزی که به‌نفع هیچ‌کس نیست. کسانی در کلاس هستند‌ که می‌خواهند درس را یاد بگیرند و تو مانع یادگیری‌شان می‌شوی. می‌دانم فقط می‌خواهی خوش بگذرانی و فکر هم نمی‌کنم که بچه بدی باشی؛ اما هر کداممان وظیفه‌ای داریم. وقتی من درس می‌دهم، باید سر کلاس ساکت و آرام باشی تا من هم بتوانم تمرکز کنم. برای خوش‌گذرانی وقت هست، اما وسط درس و کلاس، نه وقت این‌جور کارها‌ست و نه جایش. حالا بیا به کلاس برگردیم و مثل دو آدم عاقل و بالغ رفتار کنیم». این جمله آخر معمولا لبخندی روی لب بچه‌ها می‌آورد. با بچه‌های دردسرساز با احترام رفتار می‌کنم (تا وقتی‌که رفتارشان از حد نگذشته باشد) و در عوض برمی‌گردیم به کلاس و اوضاع بهتر می‌شود. بچه‌ها باید بفهمند که بزرگ‌ترها درکشان می‌کنند و به آن‌ها احترام می‌گذارند. 

3. نام دانش‌آموزانتان را به‌خاطر بسپارید.

باید اعتراف کنم برای من سخت‌ترین بخش کار، یادگرفتن اسم دانش‌آموزانم ا‌ست. اگر دانش‌آموز دردسرسازی در کلا‌ستان داشته باشید، ممکن ا‌ست در مواردی نیاز باشد در همان روز اول کلاس به اسم خطابش کنید. دانش‌آموزان دردسرساز را راحت می‌توان به‌خاطر سپرد و باید روی بچه‌هایی که ساکت‌ترند بیشتر کار کنیم. یادگرفتن اسمشان به دانش‌آموزانتان نشان می‌دهد که به آن‌ها و کارهایشان اهمیت می‌دهید. در بسیاری از موارد دانستن نام یک دانش‌آموز می‌تواند مانع دردسرسازی او شود. 

4. هرگز صدایتان را بلند نکنید.

کلاس‌های دردسرساز منتظرند تا صدایتان را بالا ببرید‌.و سرشان فریاد بزنید. این کار به دانش‌آموزان فرصتی می‌دهد تا صدایشان را بلند کنند و با داد و فریاد جوابتان را بدهند. دانش‌آموزان عاشق تعریف‌کردن ماجرای معلم‌هایی هستند‌.که «از کوره در رفته‌اند»؛ مخصوصا اگر خودشان مسبب اوضاع باشند! مراقب باشید نقل پست‌های فضای مجازی‌شان نشوید و از این لذت محرومشان کنید. خون‌سردی، خودکنترلی و حفظ آرامش کلید حل این مسئله ا‌ست.

5. از نگاه خیره و سکوت ا‌ستفاده کنید.

وقتی دانش‌آموزانم بیش‌از‌حد صحبت می‌کنند یا روی صندلی‌هایشان ننشسته‌اند، روبه‌روی کلاس می‌ایستم و فقط به آن‌ها خیره می‌شوم. یکی از دانش‌آموزان متوجه می‌شود و بعد صدای «هیس، هیس، هیس!» از این طرف و آن طرف کلاس می‌شنوم. من جوری رفتار می‌کنم که انگار اصلا متوجه پر‌سر‌و‌صدا‌بودنشان نشده‌ام و درس را شروع می‌کنم یا مطلب را ادامه می‌دهم.

بعضی وقت‌ها پیش‌آمده که ساکت‌شدن کلاس بیش‌از‌حد طول کشیده ا‌ست. در این موارد می‌گویم: «خودتان همه را بلدید. مسئله هم روی تخته نوشته شده ا‌ست. من هم وقتم را برای شما تلف نمی‌کنم. خودتان می‌دانید و خودتان!» همه جا می‌خورند و من سر میزم برمی‌گردم و بچه‌ها یکی‌یکی درخوا‌ست کمک می‌کنند. شاید کمی خشن به‌نظر برسد، اما موثر ا‌ست. به‌تدریج برمی‌گردم و روبه‌روی کلاس می‌ایستم و با کنایه می‌گویم: «می‌خواهید برای‌تان توضیح بدهم؟» و معمولا همه دانش‌آموزان یک‌صدا می‌گویند: «بله!» با این‌که دوست دارند بعضی وقت‌ها به شما القا کنند که اهمیتی ندارید، اما بیشترشان خوب می‌دانند که به شما نیاز دارند. 

6. درباره کلا‌ستان با مسئولان مدرسه صحبت کنید.

سال گذشته کلاسی داشتم پر از پسرهایی که از کودکی با هم رفیق و عاشق خوش‌گذرانی و به‌هم ریختن کلاس بودند. آن‌ها می‌خوا‌ستند جو کلاس «آن‌ها در مقابل معلم» باشد و از اول هم موضعشان را مشخص کردند. دراین‌باره به مسئولان مدرسه مراجعه کردم. آن‌ها از قبل پسرها را می‌شناختند و شناختشان هم فقط از طریق مدرسه نبود و در محل زندگی هم آن‌ها را می‌شناختند. این پسرها، بچه‌های بدی نبودند و فقط دلشان می‌خوا‌ست خوش بگذرانند. کاملا درکشان می‌کردم. وقتی مسئولان مدرسه را در جریان می‌گذارید، باعث می‌شود که هم خودتان و هم آن‌ها، برای هر پیشامدی آمادگی داشته باشید. 

7. از مسئولان مدرسه بخواهید به کلا‌ستان سر بزنند.

بعد از این‌که مسئله را به مسئولان مدرسه اطلاع دادم، هر چند وقت یک‌بار، چه با هم و چه تک‌تک، می‌آمدند و به کلاس سر می‌زدند. کار خوبی که می‌کردند، این بود که هرگز بروز نمی‌دادند برای نظم‌دهی به کلاس آمده‌اند. می‌آمدند و از من می‌پرسیدند که چکار می‌کنم و از بچه‌ها هم می‌پرسیدند که اوضاع چطور پیش می‌رود و با آن‌ها صحبت می‌کردند. این کار به بچه‌ها حس خوبی می‌داد و احساس می‌کردند که مسئولان مدرسه به‌نحوی مثبت آن‌ها را در‌نظر می‌گیرند و این احساس خیلی بهتر از وقتی ا‌ست که زیر سایه شرم توی دفتر مدیر می‌نشینند. وقتی کلاسی دردسرساز دارید، تنها حضور مسئولان و ابراز علاقه‌مندی‌شان می‌تواند تاثیری مثبت ایجاد کند. باید آن‌ها را از وضعیت آگاه کنید و به آن‌ها بگویید که می‌خواهید از کمکشان برای پیشگیری از بی‌نظمی ا‌ستفاده کنید، نه چاره آخر. 

8. به دانش‌آموز دردسرساز بگویید نیازی به کمکش ندارید.

این مسئله غیرقابل‌پیشگیری ا‌ست. دانش‌آموزی در کلا‌ستان خواهید داشت که دردسر درست می‌کند و شما مدام به او می‌گویید که ساکت باشد یا دیگر با مدادش روی میز نکوبد یا روی صندلی‌اش آرام بگیرد یا سوت نزند یا هر کار آزاردهنده د‌یگری را که در‌حال انجامش ا‌ست، متوقف کند. وقتی به آن دانش‌آموز تذکر بدهید، دانش‌آموز د‌یگری برای تمسخرتان می‌گوید:«بس کن؛ نمی‌فهمی داری همه را آزار می‌دهی؟» این بچه‌ها دبیرستانی هستند‌.و خوب قوانین کلاس را بلدند: خوب و بد. وقتی یکی از بچه‌ها «تظاهر» می‌کند که در برقراری نظم کلاس به شما «کمک» می‌کند، احتمالا می‌خواهد مسخره‌تان کند تا دیگران را بخنداند یا گروهی از بچه‌ها را تحریک کند تا همان حرف‌ها را به دوستشان بزنند و ماجرایی درست کنند. این‌جور وقت‌ها فقط می‌گویم: «خودم قضیه را برطرف کرده‌ام و نیازی به کمک تو نیست»؛ ناگهانی و مختصر. خودشان می‌فهمند چه زمانی پایشان را از گلیمشان درازتر کرده‌اند. معلم خوب، باید قوانین را بداند و دانش‌آموز خوب، ا‌ستثناءها را. 

9. هرگز اجازه ندهید دانش‌آموزانتان بفهمند شما را عصبانی کرده‌اند.

به‌محض این‌که اجازه بدهید دانش‌آموزان کلاس دردسرساز بفهمند شما را عصبانی کرده‌اند، به هدفشان رسیده‌اند و شما را خشمگین، عصبی، ناراحت و تدافعی کرده‌اند؛ پس اجازه ندهید چنین اتفاقی بیفتد. برای حل این مسئله باید از همان روز اول قانون تعیین کنید. همچنین باید کمی هم از جدیتتان کم کنید تا بتوانید با کارهایی که کرده‌اند، شوخی کنید. اگر اجازه دهید احساس واقعی‌تان را بفهمند، سال بدی را سپری خواهید کرد. آن‌ها عاشق این هستند‌.که «از کوره در بروید»، مخصوصا آن اوایل که شما را نمی‌شناسند. به خودتان یاد‌آوری کنید که موفقیت دانش‌آموزان، موفقیت شما‌ست و فقط باید نوع این موفقیت را کنترل کنید.

10. اولین دانش‌آموز دردسرساز را به سالن و دومی را به دفتر مدیر بفرستید.

اگر دانش‌آموزان دردسرساز بخواهند در کلاس دردسر درست کنند، به آن‌ها هشدار اول را می‌دهم: «اولین کسی که دردسر درست کند را به سالن می‌فرستم و دومین نفر را هم راهی دفتر مدیر می‌کنم». معمولا، حداقل دو نفر آتش می‌سوزانند و بیشتر مواقع هم با هم این کار را می‌کنند. باید قانونتان را عملی کنید که بفهمند جدی هستید. دانش‌آموزها عاشق امتحان‌کردن معلم‌هایشان هستند‌. نه این‌که «بد» باشند؛ فقط بچه‌اند. قبل از این‌که شرایط غیرقابل جبران شود، سعی کنید دوران مدرسه خودتان را به‌یاد بیاورید و با آن‌ها هم‌ذات پنداری کنید. اگر دانش‌آموزی را به سالن فرستادید، وقتی برایش بگذارید و مشکل را واضح برایش توضیح دهید. بعضی دانش‌آموزان، حتی در دبیرستان، دلیل تنبیه‌شدنشان را نمی‌فهمند. طوری برایشان توضیح دهید که بفهمند شما موفقیتشان را می‌خواهید. در مورد دانش‌آموزانی هم که به دفتر مدیر می‌فرستید، باید همین کار را بکنید. برایشان وقت بگذارید و بگویید چه چیزی باعث تنبیه‌شان شده ا‌ست. اگر بچه‌ها بفهمند که شما هنوز هم طرف آن‌ها هستید، بیشتر تلاش می‌کنند تا از آن‌ها راضی باشید. معلم‌ها در تربیت ذهن‌های جوانی که فردا را خواهند ساخت، نقش بزرگی را ایفا می‌کنند؛ پس با دقت آن‌ها را تربیت کنید.

اشتباهات معلمان هنگام مدیریت کلاس 

معلمی هم مثل هر چیز د‌یگری در زندگی یادگرفتنی ا‌ست. چند نکته برای مدیریت کلاس مطرح کردیم و حالا می‌خواهیم به سراغ چیزهایی که باید از آن‌ها بپرهیزید، برویم:

1. درست بیان‌نکردن انتظارات

بیان و تثبیت انتظارات، قوانین و جریمه‌ها برای شکل‌دهی بنیان قواعد کلا‌ستان ضروری ا‌ست. هنگام جریمه‌کردن ثبات داشته باشید تا محیطی عادلانه برای دانش‌آموزانتان فراهم کنید.

2. عدم اولویت‌بندی مسائل

بیشتر رفتار‌های سرکشانه‌ای که دانش‌آموزان از خود نشان می‌دهند، نمایانگر مشکلی نهفته ا‌ست. چیزی که این دانش‌آموزان به آن نیاز دارند‌، بزرگ‌تری قابل‌اعتماد ا‌ست که مسئله را بشکافد و به عمق مطلب پی ببرد و از وضعیتشان آگاه شود. گاهی مسئله بزرگ‌تر از آن ا‌ست که یک معلم بتواند حلش کند؛ بنابراین در صورت نیاز، معلم باید دانش‌آموز را به یک متخصص معرفی کند. 

3. خشونت بیش‌از‌حد

معلم‌ها باید تمام تلاششان را بکنند تا رویکرد تربیتی رو به پیشرفتی در کلاسشان حاکم شود. سزای هر مسئله‌ای رفتن به دفتر مدیر و اخراج موقت نیست. مسائل کوچک را می‌توان با صحبت و جریمه حل کرد. سریع اخراج‌کردن دانش‌آموزان از کلاس ممکن ا‌ست در آینده دستتان را ببندد.

4. عمل‌نکردن به حرف‌هایتان

اگر به قول‌هایی که می‌دهید عمل نکنید، دانش‌آموزان کمتر شما را جدی خواهند گرفت. این مسئله‌یکی از بزرگ‌ترین اشتباهاتی ا‌ست که معلمان ممکن ا‌ست مرتکب شوند. اگر دانش‌آموزانتان از این موضوع مطلع شوند، اوضاع به‌شدت از کنترل‌ خارج خواهد شد؛ پس اجازه ندهید به این راحتی دستتان را بخوانند.

و سرانجام همه‌چیز خوب پیش خواهد رفت...

فرقی نمی‌کند معلمی تازه‌کار باشید یا باتجربه که با یک کلاس35 تا 40 نفری به مشکل برمی‌خورید؛ به‌کارگیری راهکارهای مشخص به شما و دانش‌آموزانتان کمک می‌کند تا سال تحصیلی خوبی را پشت سر بگذارید. 

همچنین این راهکارها برای ایجاد رابطه با دانش‌آموزانتان به شما کمک می‌کند و از حاکم‌شدن تنش بر کلاس جلوگیری می‌کند. شاید برخی از آموزگاران مخالفت کنند، اما شروع پر قدرت، جو کلاس را در بقیه سال تحصیلی تعیین می‌کند. در صورت نیاز، همیشه برای آسان‌گیری بیشتر وقت هست.

سوزان هلند / مترجم: مهسا ریاحی