کوی نومیدی مرو، امیدهاست/ سوی تاریکی مرو خورشیدهاست

بررسی بحران خودکشی در جهان

امروز مثل روزهای دیگه نبود، لیلا تصمیم خودشو گرفته بود، خیلی وقت هم بود که قصد داشت عملی کنه اما یه چیزی این وسط بود که تا میومد به تصمیمش فکر کنه حالشو دگرگون می‌کرد، چهرش می‌رفت توی هم ضربان قلبش تند می‌زد، پاهاش شل می‌شد و به پهنای صورت اشک می‌ریخت. اما تا حالش دگرگون می‌شد یاد آخرین کتابی که خونده بود می‌افتاد، اون کتاب خودکشی رو به زیباترین شکل به تصویر کشیده بود، لیلا تک‌تک کلمات اون کتاب رو توی ذهنش به‌خاطر آورد و با خودش تکرار کرد: «خودکشی مثل چتربازی ا‌ست. اولین پرش برای چترباز، بهترین پرش ا‌ست. تکرار پرشها باعث می‌شود.هیجانی که اولین پرش داشته کم‌رنگ شود. نیستی با بالهای گشوده مرا به‌سمت خود می‌کشد. زیر پاهای من دریا چمباتمه زده و لبهای کف‌آلودش را می‌لیسد.»

 به‌خاطر همین دوباره رو تصمیمش قطعی می‌شد و به خودش می‌گفت تا کی باید با این درد بسوزم و بسازم، مگه خدا منو میبنه؟ اصلا مگه کسی به من توجه می‌کنه؟ چه معنی داره گیر کنم توی این زندگی که حالم از یک ثانیه‌اش به‌هم میخوره! تنها چیزی که خوشحالش می‌کرد مرگ بود، به‌خاطر همین بدون این‌که به چیزی فکر کنه رفت پشت پنجره، آهنگ مورد علاقه‌ش رو گوش داد، دستاشو باز کرد، چشماشو بست و زیر لب یک‌بار دیگه با خودش تکرار کرد: زیر پاهای من دریا چمباتمه زده و لب‌های کف‌آلودش را می‌لیسد…

بررسی وضعیت خودکشی در کشورهای جهان

مرگ همواره اتفاقی مبهم و عجیب بوده. چه زمانی‌که آماده‌ی آن هستیم، چه وقتی‌که ناگهانی و بی‌خبر می‌آید و چه آن هنگام که خود با آغوش باز دعوتش می‌کنیم. اما در این میان لیلا اولین و آخرین نفری نبوده که خودکشی را انتخاب کرده ا‌ست، بلکه طبق آمارها میزان خودکشی در ابتدا سال 2020 نسبت‌به اوایل سال گذشته افزایش قابل‌توجهی داشته ا‌ست؛ نکته جالب این ا‌ست که این آمار در بین کشورهای صنعتی و پیشرفته گسترده‌تر از کشورهای ضعیف و فقیر به چشم می‌خورد!

آمارهای رسمیِ جهانی (از جمله داده‌های آماری «سازمان بهداشت جهانی» یا WHO) نشان می‌دهد که سالانه حدود ۸۰۰ هزار نفر در جهان بر اثر اقدام به خودکشی جان خود را از دست می‌دهند. بااین‌حال، برآوردهای جانبی حاکی از آن هستند که تعداد موارد اقدام به خودکشی که الزاما به مرگ فرد منتهی نمی‌شود، ۲۰ برابر بالاتر از آمار موارد منتهی به مرگ ا‌ست. به بیان آماری، در سراسر جهان سالانه ۱۶ میلیون نفر «فکر خودکشی» به سرشان می‌زند. به‌این‌ترتیب، هر سال تقریبا ۰٫۰۱ درصد از مردم جهان بر اثر خودکشی جانشان را از دست می‌دهند، اما حدود ۰٫۲ درصد از مردم جهان مقدمات خودکشی را برای خود فراهم می‌کنند. بالاترین نرخ خودکشی در جهان نیز (بر‌اساس شاخص «تعداد موارد منجر‌به مرگ بر اثر خودکشی در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت»)، به کشور آفریقایی «لسوتو» اختصاص دارد. در سال ۲۰۲۱ میلادی در این کشور، ۷۲٫۴ نفر به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت بر اثر اقدام به خودکشی جان خودشان را از دست داده‌اند.

عوامل موثر در خودکشی

مردم «لسوتو» بسیار فقیر هستند اما فقر تنها عاملی نیست که بر نرخ بالای خودکشی اثر می‌گذارد. به‌عنوان مثال دومین کشور در فهرست «خودکشی در جهان»، «گویان» در آمریکای جنوبی ا‌ست که هم طبیعتی بی‌اندازه غنی دارد و هم این‌که با در‌آمد سرانه حدود ۹ هزار دلاری در سال، شهروندانش به‌هیچ‌عنوان فقیر محسوب نمی‌شوند. شاخص «تعداد موارد منجر‌به مرگ بر اثر خودکشی در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت» در سال ۲۰۲۱ میلادی در گویان، معادل ۴۰٫۳ نفر بوده ا‌ست. رتبه سوم (۲۹٫۴ نفر) به «سوازیلند» تعلق دارد، اما جایگاه چهارم را کشوری اشغال کرده که نشان می‌دهد نظریات جامعه‌شناسانه یا اقتصادی در مورد منشا خودکشی را باید اصلاح کرد؛ کره جنوبی!

نرخ خودکشی  در ایران چه میزان ا‌ست؟

اما در این میان، بر‌اساس داده‌های جهانی، ایران در سال ۲۰۲۱ میلادی با ۵٫۲ نفر مورد منجر‌به مرگ بر اثر خودکشی در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت، جایگاه ۱۲۸ را در جهان داشته و در‌واقع، وضعیت به‌مراتب بهتری نسبت‌به بسیاری کشورهای مشابه با خود دارد. بر‌اساس این داده‌ها، در سال ۲۰۲۱ میلادی در ایران حدود ۴۴۰۰ نفر بر اثر اقدام به خودکشی جانشان را دست داده‌اند. اما اگر این داده‌ها را با داده‌های «سازمان امور اجتماعی کشور» مقایسه کنیم، به‌نظر می‌رسد که برآوردهای جهانی مقداری «کم‌برآوردی» (Underestimation) دارند. اگر آمارهای «سازمان امور اجتماعی کشور» را مبنا قرار دهیم، تعداد موارد مرگ بر اثر خودکشی در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت برای ایران به ۶٫۴۷ مورد می‌رسد. به‌این‌ترتیب، جایگاه ایران ۲۶ پله تضعیف می‌شود و به‌جایگاه ۱۰۲ در جهان (از منظر رواج خودکشی) ارتقا پیدا می‌کند.

اما در این میان، بر‌اساس داده‌های جهانی، ایران در سال ۲۰۲۱ میلادی با ۵٫۲ نفر مورد منجر‌به مرگ بر اثر خودکشی در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت، جایگاه ۱۲۸ را در جهان داشته و در‌واقع، وضعیت به‌مراتب بهتری نسبت‌به بسیاری کشورهای مشابه با خود دارد. بر‌اساس این داده‌ها، در سال ۲۰۲۱ میلادی در ایران حدود ۴۴۰۰ نفر بر اثر اقدام به خودکشی جانشان را دست داده‌اند. اما اگر این داده‌ها را با داده‌های «سازمان امور اجتماعی کشور» مقایسه کنیم، به‌نظر می‌رسد که برآوردهای جهانی مقداری «کم‌برآوردی» (Underestimation) دارند. اگر آمارهای «سازمان امور اجتماعی کشور» را مبنا قرار دهیم، تعداد موارد مرگ بر اثر خودکشی در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت برای ایران به ۶٫۴۷ مورد می‌رسد. به‌این‌ترتیب، جایگاه ایران ۲۶ پله تضعیف می‌شود و به‌جایگاه ۱۰۲ در جهان (از منظر رواج خودکشی) ارتقا پیدا می‌کند.

عوامل تأثیرگذار بر خودکشی!

علل خودکشی به‌اندازه‌ی تمام انسان‌ها گسترده ا‌ست و هر کس دلیل خاص خود را برای رهایی از این دنیا دارد. این سؤال همیشه به‌وجود می‌آید که یک فرد به چه نقطه‌ای از رنج و عذاب می‌رسد که هم جرات و هم قصد پایان دادن ارادی به زندگی خود یعنی خودکشی را پیدا می‌کند. ثروتمند و فقیر، کارگر و کارفرما، پیر و جوان، همه‌وهمه گاهی ممکن ا‌ست به مرحله خودکشی برسند اما علت خودکشی هر‌چه که باشد همیشه منجر‌به وقوع خودکشی نمی‌شود. در این بین عوامل مختلفی می‌توانند در نرخ خودکشی در جوامع و تفاوت این نرخ در جوامع گوناگون دخیل باشند؛ از وضعیت مالی شخص، وضعیت عمومی اقتصادی، سطح سواد گرفته تا جنسیت، میزان فشار کاری، اختلالات روانی، بیماری‌های جسمی، ارتباطات ناسالم و نا‌امیدی و... همگی عواملی هستند که در نرخ خودکشی دخالت دارند.

مردان نسبت‌به زنان خودکشی موفق‌تری دارند!

عکس‌العمل مردان و زنان نسبت‌به ا‌سترس متفاوت ا‌ست. در‌واقع احتمال اقدام به خودکشی در بین زنان دو الی سه برابر بیشتر از مردان ا‌ست، ولی آمار خودکشی‌های موفق در بین مردان بیشتر ا‌ست و از این حیث بین اقدام به خودکشی موفق در بین مردان و زنان تفاوت وجود دارد؛ بنابراین زنان بیشترین ا‌سترس و فشار را با فریاد کمک‌خواهی بروز و نشان می‌دهند و تمایل دارند که دیگران صدای آن‌ها را بشنوند ولی مردان به‌شکل واقعی به از‌بین‌رفتن و خودکشی موفق فکر می‌کنند. بر این اساس در شرایط بحران‌های اقتصادی و اجتماعی خودکشی موفق در بین مردان بیشتر ا‌ست. در‌صورتی‌که زنان بیشتر تمایل دارند از روش‌های غیرخشونت‌آمیز نظیر مصرف بیش از حد دارو یا اوردوز ا‌ستفاده کنند. این در‌حالی ا‌ست که مردان بیشتر به روش‌های خشونت‌آمیز نظیر شلیک گلوله یا اعدام علاقه‌مندند که احتمال منجر‌به مرگ آن‌ها بالاتر ا‌ست.

نگاه بزرگان تاریخ به خودکشی

بسیاری از بزرگان تاریخ معتقدند که خودکشی یک راه‌حل نیست و برای هر مشکلی راه‌حلی وجود دارد. صحبت درمانی، که تحت عنوان روان‌درمانی هم شناخته می‌شود، یکی از روش‌های احتمالی درمان برای پایین آمدن خطر اقدام به خودکشی ا‌ست. درمان رفتاری-شناختی نوعی صحبت درمانی ا‌ست که اغلب درمورد کسانی که به خودکشی فکر می‌کنند به‌کار می‌رود. هدف از این روش آموزش کنار آمدن با رخداد های ا‌سترس آور زندگی و عواطفی ا‌ست که در بروز افکار و رفتار متمایل به خودکشی نقش دارد. 

درمان رفتاری-شناختی به فرد کمک می‌کند افکار مثبت را جای افکار منفی بنشاند و دوباره در زندگی احساس رضایت و کنترل داشته باشد. انگیزش، نگاه و تفکر مثبت در زندگی داشتن، می‌تواند انسان را به نتایج مثبتی برساند و او را از نا‌امیدی و عواقب ناشی از آن مانند خودکشی، دور کند، طوریکه که مولانا می‌گوید: «کوی نومیدی مرو، امیدها‌ست/ سوی تاریکی مرو خورشیدها‌ست».

 در این میان آرتورشوپنهاور، فیلسوف پرنفوذ تاریخ در حوزه اخلاق، هنر، ادبیات معاصر و روان‌شناسی نیز تصدیق می‌کند: « کسی که خودکشی می‌کند کاری نمی‌کند جز آن‌که خودخواهی می‌کند. او می‌گوید رنج‌های دیگران همه به دَرَک، خودم را نجات می‌دهم. اما او نجات نیافته بلکه صرفاً از پدیدار فردی تبدیل به شی‌فی‌نفسه( آن‌چه مستقل از ما و صرف‌نظر از ادراک و شناخت ما ) شده‌ا‌ست.»

معصومه دهقان