زندگی با یک فرد پارانوئید میتواند به افسردگی شما منجر شود
اختلال شخصیت پارانوئید یا بدبینی
بخش دوم
اختلال شخصیت پارانوئید یا بدبینی از نظر روانشناسی یک اختلال روانی است که موجب ایجاد حس بیاعتمادی و سوءظن بیدلیل به دیگران میشود. این افراد بهطور دائم به دیگران مشکوک هستند و بر این باور هستند که دیگران سعی در تحقیر، آسیب رساندن یا تهدید آنها دارند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید اغلب فکر نمیکنند که رفتار و طرز فکرشان مشکلساز باشد. در گفتوگو با علیرضا اکرمینژاد، روانپزشک و مشاور خانواده مفصل به این اختلال میپردازیم.
زندگی با فرد پارانوئید چگونه خواهد گذشت؟
یک فرد پارانوئید، در یک رابطه عاطفی بهعنوان فردی شکاک و دردساز شناخته میشود. هنگامی که شما با چنین فردی رابطه عاطفی برقرار میكنيد، از همان ابتدا به معنای ضربالمثل معروف «راه رفتن روی پوست خربزه» پی خواهید برد. ممکن است شما بهخاطر آنکه حس شکاکیت و عدماعتماد او را تحریک نکنید، مجبور شوید به فردی محتاط و فاقد حس شوخطبعی تبدیل شوید. فرد دارای اختلال پارانوئید غالبا به ایجاد رابطه عاطفی شدید و همزمان مختل و ناخوشایند روی میآورد. از آنجایی که فرد پارانوئید در دوران کودکی به اطرافیان خود بیاعتماد بوده است، در دوران بزرگسالی نیز از نزدیک شدن به دیگران و ایجاد رابطه صمیمانه با آنها هراس دارد. به همین دلیل، هرگونه تلاش شما برای ایجاد رابطه صمیمانه با فرد پارانوئید، ممکن است از سوی او بهعنوان حمله تلقی شده و در نتیجه، فاصله خود را با شما بیشتر و یا با خشم شما را از حیطه شخصی خود دور كند.
فرد پارانوئید گمان میکند شما از طریق رفتار صمیمانه خود سعی دارید با وارد شدن به حیطههای شخصی او، نقاط ضعف او را شناسایی کنید، بنابراین هرچه شما وقت و انرژی صرف رابطه خود با یک فرد پارانوئید کنید، پس از مدتی خواهید دید که مورد اعتماد او واقع نشده و هنوز در ابتداي ارتباط با او قرار دارید. اگر شما با یک فرد پارانوئید رابطه عاطفی برقرار کردهاید، بهتدریج متوجه خواهید شد که حتی پس از گذشت مرحله اول آشنایی، داشتن رابطه عاطفی با چنین فردی بسیار دشوار است، چراکه شک و عدماعتماد او به شما هیچگاه پایانی نخواهد داشت. هرچند شما در رفتارهای خود حسننیت داشته باشید، اما فرد پارانوئید با عینک بدبینی به تحلیل رفتارهای شما خواهد پرداخت تا آثاری از قصد آزار و فریب را در آنها بیابد.
شما متوجه خواهید شد که محبوب پارانوئید شما هر لحظه در حالت دفاعی بهسر میبرد، زیرا هر لحظه گمان میکند واقعه ناخوشایندی اتفاق خواهد افتاد. فرد پارانوئید، فرد دفاعی، نگران از دست دادن کنترل خود و دارای ذهنی است که دائم مشغول ارزیابی وفاداری اطرافیان خود است. چنین فردی گویا قادر به درک این نکته نیست که خشم خودش موجب برانگیختن خشم دیگران میشود. به گفته فروید، مکانیسم دفاعی اصلی فرد پارانوئید فرافکنی است: یعنی انکار کامل خشم و دشمنی خود و دیدن آنها در دیگران.
شاید موضوع نگرانکنندهتر این باشد که فرد پارانوئید در صورت احساس توهین و انتقاد ممکن است به واکنشهای شدید هیجانی یا حتی فیزیکی دست بزند. فرد پارانوئید بهعنوان فردی کینهای غالبا در حال مبادله و شکایت و یا کنارهگیری از دیگران و رفتن به لاک سکوت است. همچنین ممکن است لجاجت، کنایهزنی و تمایل به کنترل دیگران را در او مشاهده کرد. اینها ویژگیهایی است که به احتمال زیاد خانواده شما با مشاهده آنها، راضی به رابطه شما با چنین فردی نباشند. دوستان و خانواده شما ممکن است از شما بپرسند چرا دلبسته فردی بسیار حساس و فاقد حس شوخطبعی شدهاید؟ حتی آنها ممکن است که به واسطه روحیه عصبی و مجادلهگر محبوب شما که غالبا برایشان ایجاد تنش میکند، رابطه خودشان را نیز با شما و فرد محبوبتان قطع کنند.
متاسفانه فرد پارانوئید فاقد توانایی لازم برای صمیمی شدن و خودافشایی و اعتماد به دیگران است. چنین فردی هنگامی که احساس کند مورد آزار و تمسخر قرار گرفته است، ممکن است حالت یک فرد تهدیدکننده را به خود بگیرد. با وجود این به یاد داشته باشید که منشاء خشم و خصومت یک فرد پارانوئید احساس ترس او از دیگران است. فرد پارانوئید علیرغم آنکه خود را فرد خاصی میداند، با وجود این ترس از این دارد که چون فرد بیارزشی است، مورد طرد و تحقیر دیگران قرار گیرد. در برخی موارد، یک فرد پارانوئید عاشق، در صورت طرد شدن از سوی معشوق میتواند به فردی بسیار خطرناک و در پی انتقام تبدیل شود. درنهایت در مورد خیانت نیز باید گفت که فرد پارانوئید دائما در انتظار خیانت از سوی محبوبش است و بنابراین اگر شما فرد محبوب او باشید این احتمال وجود دارد که از سوی او بارها به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم به خیانت متهم شوید. اگرچه چنین چیزی ممکن است موجب خشم و ناراحتی شما شود اما به یاد داشته باشید که متهم كردن دیگران به خیانت از ویژگیهای فرد پارانوئید است.
چرا افراد، جذب افراد داری این اختلال میشوند؟
در ادامه این پرسش همچنین باید پرسید که چه اشکالی در من وجود دارد که سبب میشود با یک فرد پارانوئید رابطه عاطفی داشته باشم؟ چرا من همواره عاشق افراد دارای اختلال شخصیت پارانوئید میشوم؟
وقتی به ارتباط خودمان با چنین افرادی فکر میکنیم متوجه میشویم که همه آنها :
▪ به من بهعنوان فردی بدنیت و فریبکار مشکوک بودهاند .
▪ گمان میکردند به آنها وفادار نیستم .
▪ از اعتماد به من کاملا اجتناب میکردند .
▪ در هرچه من انجام میدادم یا بیان میداشتم، آثاری از تهدید یا توهین مییافتند .
▪ به نظر میرسید همواره کینه فردی را که آنها را تحقیر کرده است، در دل میپرورانند .
▪ بدون هیچ دلیل آشکاری، با خشم و ناراحتی و کنارهجویی از خود واکنش نشان میدادند .
▪ در واقع فکر میکردند من با فرد دیگری رابطه جنسی دارم یا آنکه قصد دارم چنین کاری انجام دهم .
با توجه به موارد فوق، آیا من فرد دیوانهای هستم؟
گذشته از ظاهر فیزیکی فرد پارانوئید، این امکان وجود دارد که برخی از ویژگیهای رفتاری او سبب جذب شما بهسوی او شده باشد. برخی از ما به سمت افرادی که دارای شخصیتی اسرارآمیز و تودار هستند، جذب میشویم، حتی اگر درنهایت نیز چنین رابطهای برای ما زیانآور باشد. برخی از ما در برخورد با چنین افرادی کنجکاو میشویم که بدانیم در زیر ظاهر آرام و اسرارآمیز آنها چه میگذرد. بعضا نیز ضعف برخی از ما این است که وقتی متوجه میشویم فرد محبوب ما فردی «زخمی» یا «آسیب دیده» است به منظور کمک به او بیش از پیش جذب او شده و در کنار او میمانیم.
اگر شما از آن دسته افرادی هستید که بهطور مداوم عاشق افرادی از نوع پارانوئید میشوید این سوال را از خودتان بپرسید: چرا من باید جذب رابطهای شوم که در حیطه آن بايد همواره دست به عصا راه بروم؟ چرا من نیاز دارم که به مراقبت و حمایت از فردی بپردازم که اساسا غیرقابلپیشبینی، فحاش و بدبین است؟ آیا من در همان دوران کودکی آموختهام در زندگی نقش یک پرستار دلسوز را بازی کنم؟ آیا یکی از والدین من فردی فحاش، الکلی، منزوی یا بیثبات بوده است؟ اگر پاسخ هرکدام از این پرسشها مثبت باشد، به احتمال زیاد شما به این دلیل جذب فرد پارانوئید شدهاید که شخصیت و رفتار بیمارگونه او برایتان تا حدی آشنا است.
به عبارت دیگر شما در رابطه عاطفی خود تمایل دارید مدام شخص مقابل را از وفاداری خود مطمئن كنيد. اگر شما از نظر شخصیتی به ایجاد چنین روابط ناخوشایندی عادت دارید، زمان آن فرا رسیده است که برای رها شدن از نیاز مزمن به پرستاری از افراد دارای اختلال شخصیت از یک فرد متخصص کمک بگیرید.
برخی از ما ممکن است دچار این اشتباه شویم که فکر کنیم تمایل شدید محبوب پارانوئید ما به دانستن روابط عشقی ما در گذشته فقط یک کنجکاوی ساده است و به قصد بازجویی از ما انجام نمیگیرد. در حقیقت او میخواهد بداند که اگر شما به محبوب قبلی خود خیانت کردید، چه اتفاقی برای او افتاد و سپس هنگامی که محبوب پارانوئید شما بیشتر به کنترل شما میپردازد، شما آن را به حساب عشق شدید او میگذارید. خودتان را فریب ندهید، رفتار او، در افکار پارانوئید و ترس از خیانت شما ریشه دارد.
برخی از زنان حتی هنگامی که محبوب آنها مدام به آنها تلفن میکند و یا در کوچه و خیابان به تعقیب آنها میپردازد، آن را به عشق و تعهد آنها تعبیر میکنند و اظهار میدارند چنین چیزی نشان میدهد او تا چه اندازه به من عشق میورزد اما در حقیقت نشان میدهد او تا چه اندازه به شما اعتماد ندارد و شما تا چه اندازه خود را درگیر یک رابطه بالقوه خطرناک كردهايد. در اینجا این تناقض وجود دارد که گاهی میبینم فردی سالم همچنان در رابطه عاطفی با یک فرد پارانوئید باقی مانده است. در چنین وضعیتی ممکن است او گمان میکند که در صورت ترک محبوب پارانوئید خود در حق او بدی کرده است و از این بابت احساس گناه کند. چنین چیزی در مورد برخی از ما که از قبل آمادگی ابتلا به احساس گناه را داریم صدق میکند، بهطوری که اتهامات مداومی که از سوی محبوب پارانوئید ما نسبت به رفتار ما وارد میشود، به مرور زمان سبب ایجاد احساس گناه در ما میشود.
البته قبل از چنین اتفاقی معمولا شما سعی در اصلاح خود میکنید و یا از انجام خطایی که از علت خطا بودن آن سر در نمیآورد، عذرخواهی میکنید. گرایش درون شما به سرزنش خود به سبب خطایی که نکردهاید، نشاندهنده این است که محبوب پارانوئید شما، خود شما را مسئول رابطه ناخوشایندی که دارید، میداند. درنهایت باید گفت که عشاق پارانوئید میتوانند در میان دو جنگ و دعوا برای مدت کوتاهی رفتارهای معقول و منطقی داشته باشند. به همین جهت شما در چنین ایامی ممکن است نشانههایی از سلامتی بالقوه را در او مشاهده کنید و امیدوار به رابطه بهتری با او شوید. حتی هنگامی که خانواده و دوستان شما به منظور عدم بحث و مجادله با محبوب پارانوئید شما، رابطه خود را با شما قطع کرده یا کاهش دادهاند، باز شما فریب اینگونه بهبودی موقتی را خورده و گمان میکنید هم خودتان و هم اطرافیانتان در قضاوت خود درباره محبوب پارانوئید اشتباه کردهاید.
گاهی اینکه همه اطرافیان شما علیه شما و محبوب پارانوئیدتان موضع منفی گرفتهاند، به شما به جهت اینکه همه دنیا در مقابلتان صفآرایی کردهاند، احساس خوشایند قدرتمندی میدهد و همین موجب تداوم بیشتر رابطه ناخوشایند شما با محبوب پارانوئیدتان میشود. بهعلاوه بهبودیهای موقتی ممکن است این باور را در ما ایجاد کند که مشکل نه از محبوب ما بلکه از خود ما و از محیطمان سرچشمه میگیرد. باوری که باگذشت زمان خطا بودن آن به اثبات خواهد رسید. ما به شیوههای گوناگونی به دام رابطه عاطفی با فرد پارانوئید فرو میغلتیم و هنگامی که چنین شد به دلایل گوناگون ازجمله تاثیراتی که از دوران کودکی خود برگرفتهایم، در این رابطه باقی میمانیم.
بنابراین اگر شما به عشق مرد یا زنی پارانوئید گرفتار شدهايد، احتمالا دلایل خیلی خوبی هم برای آن دارید اما متاسفانه رابطه با فرد پارانوئید اگر تمایل به درمان نداشته باشد هیچگاه روبه بهبودی نخواهد رفت و انتظاري جز این داشتن، خلاف عقل سالم است .
اگر فردی متوجه شود با یک فرد پارانوئید رابطه عاطفی برقرار کرده است چه کاری میتواند بکند؟
آیا هیچ امیدی به رابطه خوشایند و طولانی با او وجود دارد؟
آیا میتوان هیچ تاثیری روی او داشته باشید؟ آیا خطری شما را تهدید نمیکند؟
این پرسشها، پرسشهای مهم و دشواریاند. ما از زبان رواندرمانگران که تجربه بسیاری در این زمینه دارند به شما میگوییم، چنین رابطهای را علیرغم تلاش برای کمک به وی و موفق نشدن از قبیل راضی نشدن به پذیرش رواندرمانی، به سرعت ترک کنید. یک حس غریزی به ما میگوید با فرد پارانوئید به احتمال زیاد نمیتوان رابطه عاطفی سودمندی برقرار کرد. بنابراین توصیه ما به شما این است که هرچه زودتر به چنین رابطه زیانآوری پایان دهید. در کنار چنین توصیهای، ما قبول داریم که شدت اختلال شخصیت پارانوئید در همه افرادی که مبتلا به آن هستید یکسان نیست و بدینجهت در برخی مواقع تصمیمگیری پیرامون باقی ماندن در کنار محبوب پارانوئید یا ترک او، کار سادهای نیست.
حال اگر فرد تصمیم به ماندن در کنار همسر یا محبوب پارانوئید خود دارد، برای درمان این اختلال چه زمانی لازم است؟
اختلال شخصیت پارانوئیدی معضلی است که به اندازه طول عمر فرد مبتلا به آن سابقه دارد. در نتیجه چنین معضلی به سرعت برطرف نمیشود. بنابراین توقعات غیرواقعی نداشته باشید. گاهی اینطور به نظر میرسد که تلاش شما به منظور مداوای محبوب پارانوئید خود نهتنها ثمری ندارد بلکه موجب افزایش خصومت او نسبت به شما شده و شما را بیشازپیش نسبت به بهبودی شرایط مأیوس میكند. اگر شما قادر به پذیرش محبوب پارانوئید خود هستید و تمایل به درمان او دارید به نظر میرسد شما در شرایط خوبی برای تحمل اتهامات و خصومتورزی مدام او قرار دارید.
برای جلب اعتماد شخصیت پارانوئید چه راهکاری را پیشنهاد میکنید؟
از آنجایی که یک فرد پارانوئید هم رواندرمانگر و هم محبوب خود را افراد خطرناک، ایرادگیر و تحقیرکننده میداند، بنابراین برقراری رابطه با چنین فردی و جلب اعتماد او مستلزم عملکرد سنجیده و شکیبایی بسیار است. بنابراین به تدریج و بدون هیچگونه فشار یا اجباری وارد رابطه با او شوید و اجازه دهید که او اندکاندک به شما اعتماد کند. به یاد داشته باشید که به محبوب پارانوئید خود در مورد اعتماد به شما فرصت لازم را بدهید و اصرار زودهنگام در این باره نداشته باشید، به طور مثال نگویید، چرا تو نمیتوانی به من اعتماد کنی؟ اگر چنین کنید فرضیه محبوب پارانوئید شما مبنی بر اینکه شما فردی انتقادگر هستید به اثبات خواهد رسید و در نتیجه به مقابله با شما برخواهد خاست. بنابراین به شما توصیه میشود با کمال شکیبایی در روند ایجاد یک رابطه صمیمانه با محبوب پارانوئید گامهای خود را با گامهای او هماهنگ كنيد و بدینوسیله احتمال اعتماد کردن او به خودتان را افزایش دهید.
زندگی با فرد پارانوئید قطعا بسیار سخت و در مواقعی ممکن است فرد نتواند خشم خود را کنترل کند، چه توصیهای برای این افراد دارید؟
بله. زندگی با فردی شکاک بسیار ناراحتکننده است. طبیعی است که شما در قبال شکاکیت، اتهامها، سرزنشها و تندیهای مداوم او با خشم و ناراحتی از خود واکنش نشان دهید. بهطور کلی هر کدام از ما پس از مدتی جروبحث هرروزه با فردی شکاک و مجادلهگر، کنترل خود را از دست میدهیم و به او خشم میگیریم، اما مشکل اینجاست که فرد پارانوئید از آنجایی که به ما بیاعتماد است دقیقا انتظار همین رفتار را از سوی ما دارد. خشم تلافیجویانه شما سبب میشود یک بار دیگر فرد پارانوئید به این نتیجه برسد که مثل همه افراد دیگر به شما نیز نمیتواند اعتماد کند. بنابراین سعی کنید تا حد ممکن از چنین واکنشهایی خودداری کنید. فکر اینکه یک فرد پارانوئید مانند کودکی زخمی و هراسان است میتواند شما را در کنترل خشمتان نسبت به او یاری دهد .
برای ایجاد رابطه بهتر با فرد پارانوئید از چه روشی میتوان استفاده کرد؟
از آنجایی که مقابله مستقیم با افکار فرد پارانوئید بهندرت به کسب نتیجه مطلوب میانجامد بنابراین عقل حکم میکند که برای ایجاد رابطه بهتر با فرد پارانوئید از روشهای آرام و مسالمتجویانه استفاده کنیم. یکی از متخصصین در امر درمان افراد پارانوئید از راهبرد «خودداری از حرف زدن» به عنوان راهبردی کارآمد نام میبرد. در این راهبرد شما بدون آنکه کلمهای بر زبان بیاورید و بدون هر واکنشی جز پذیرش غیرمشروط و همدلی، بهطور فعال به او گوش دهید. مشاجره با او در مورد جزئیات میتواند به واکنشهای منفی بیشتری از سوی محبوب پارانوئید شما منجر شود.
از سوی دیگر گوش دادن بدون قضاوت و تصدیق تمایل او به اعتماد میتواند تا حد زیادی به بهبود شرایط موجود کمک کند. در اینجا لازم است به این هشدار توجه کنید که شما بايد از هرگونه تایید افکار پارانوئید فرد محبوبتان خودداری کرده و بهطور جدی با رفتارهای خصومتآمیز تحقیرگرایانه و تهدیدکننده او مقابله کنید.
در صورت وجود خطر آسیب رسیدن به خود و یا فرزندان، با همسر پارانوئید چگونه باید برخورد کرد؟
اگرچه ما همواره اعتقاد به رویکردی همدلانه و حمایتی در قبال فرد پارانوئید داشتهایم، اما در جایی که سلامتی و امنیت شما بهخطر میافتد، دیگر لزومی به پیروی از این رویکرد وجود ندارد. زندگی با یک فرد پارانوئید میتواند به افسردگی شما منجر شود. این امکان نیز وجود دارد که اتهامات و انتقادات مداوم او عزتنفس شما را خدشهدار كند، اما آنچه بسیار نگرانکننده است هنگامی است که جان شما در معرض خطر قرار میگیرد و یا بهطور جدی مورد اهانت واقع میشوید.
در چنین مواقعی توصیه ما به شما این است که حدومرزهایی را برای رفتارهای ناخوشایند محبوب پارانوئید خود بگذارید و به او اعلام کنید در صورت مشاهده هرگونه تخطی به سرعت او را ترک میکنید. اگر دارای فرزندانی نیز هستيد، این موضوع اهمیت بیشتری پیدا میکند. هیچ دلیلی نمیتواند توجیهکننده این اعمال باشد که کودکان خود را در معرض تهدیدات جدی یک فرد پارانوئید قرار دهید. اگر رفتارهای محبوب پارانوئید شما به گونهای جدی سلامت جسمی شما یا هرکدام از فرزندانتان را تهدید میکند، زمان آن رسیده است كه به سرعت به رابطه خود با او پایان دهید.
چگونه میتوان افراد دارای این اختلال را درمان کرد؟
متاسفانه افراد پارانوئید مانند افراد دارای دیگر انواع اختلال شخصیت بهندرت راضی به پذیرش رواندرمانی میشوند، مگر آنکه پای طلاق یا از دست دادن شغلش در میان باشد. هرچند امکان دارد چنین فردی با یک درمانگر پیرامون افرادی که او را مورد تهدید و آزار قرار میدهند به مشاوره بپردازد اما طی این مشاورهها از اینکه نقش خود را در ایجاد مشکلاتی که دارد مورد تایید قرار دهد اجتناب خواهد کرد.
در پایان چه توصیهای برای کسانی که در رابطه عاطفی با یک فرد پارانوئید قرار گرفتهاند، دارید؟
مردان و زنان پارانوئید افرادی بسیار شکاک هستند که هر چقدر شما وفاداری خود را به آنها نشان دهید بازهم نسبت به شما بیاعتماد باقی خواهند ماند. از همان آغاز آشنایی، نسبت به رفتارهای ظریف و نامحسوس آنها که حاکی از عدم اعتماد، تهمتزنی و موشکافی آزاردهنده در مورد تمایلات و انگیزههایتان است، هوشیار باشید و هنگامی که قبل از ازدواج مشخص شد كه در رابطه عاطفی با یک فرد پارانوئید قرار گرفتهاید، به سرعت به رابطه خود با او پایان دهید، زیرا نهتنها احتمال اینکه از رابطه خود با او لذت ببرید بسیار اندک است، بلکه از آنجایی که عواطف یک فرد پارانوئید، عواطف سالمی نیست، رابطه با چنین فردی میتواند امنیت جانی شما را نیز در معرض خطر قرار دهد. تصور اینکه شما با همه آزارهایی که محبوب پارانوئیدتان به شما روا میدارد هنوز به رابطه خود با او ادامه دهید بسیار سخت است.
در بسیاری از موارد بهترین کاری که میتوانید انجام دهید ترک رابطه با چنین فردی است و سپس با یک روانشناس به مشاوره بپردازید تا مشخص شود «چرا» شما عاشق چنین فردی شدهاید. اما قبل از ترک این رابطه لطفا امنیت جانی خود را در نظر بگیرید. در ابتدای این گفتوگو گفته شد که فرد دارای اختلال شخصیت برای همسر یا محبوب خود، یک تهدید جدی به شمار میرود. اگر فرد پارانوئید شدید گمان کند فرد محبوبش به او خیانت کرده است یا قصد ترک او را دارد، ممکن است او را مورد تعقیب، تهدید یا حتی حمله فیزیکی نیز قرار دهد
از آنجا که ما میشنویم زن یا مردی پس از پایان دادن به رابطه خود با همسر یا نامزد خود توسط او به قتل رسیده است، تنها چیزی که به ذهن ما میرسد این است که به شما بگوییم قبل از ترک محبوب پارانوئید خود از حمایت کامل دوستان و خانواده خود اطمینان یابید و در صورت هرگونه احساس تهدید از سوی او فورا مراتب را به پلیس اطلاع دهید و سپس جایی مطمئن را برای اقامت خود انتخاب کنید. بیان دلایل روشن، قاطع و غیرقابل بحث شما برای ترک او، میتواند تمایل او را نسبت به تعقیب و آزار شما کاهش دهد. همچنین به او نشان دهید که در این راه از حمایت قاطع خانواده، دوستان، پلیس و وکیل خود بهره خواهید برد .
نویسنده : فریبا شکیبا