تقویت مغز نوزاد
گفتار و کردار والدین رشد مغز کودک را تقویت میکند
تکامل مغز نوزاد از دوران بارداری شروع شده و تا اوایل بزرگسالی ادامه دارد. مغز نوزاد تازهمتولدشده در بدو تولد ناقص است و از طریق طبیعت و پرورش رشد میکند. در نتیجه، روابط اولیهی پایهای و فرزندپروری در یادگیریها، رفتارها و سلامتی او در آینده تاثیر دارند. فرزندپروری خیلی بیشتر از اینکه یک علم باشد، یک هنر است؛ هنری که در برخی جوامع آن را به محیط سپردهاند.
سیمکشی مغز یا نوروپلاستیسیتی
هر ناحیهی مغز دارای میلیونها سلول مغز یا «نورون» است. این نورونها با ارسال پیامهای شیمیایی در فضاهای کوچکی به نام «سیناپس» با یکدیگر ارتباط برقرار میکنند. همانطورکه پیامها بارها و بارها تکرار میشوند، پیوندهای بیشتری ایجاد شده و «مسیرهای عصبی» شکل میگیرند. به این مسیرها «سیمکشی» مغز میگویند. چیزی که کودکان میبینند، لمس میکنند، میچشند، میشنوند و بو میکنند، سیمکشی مغز را تحریک میکند.
از طرفی، اتصالاتی که مورد استفاده قرار نمیگیرند اغلب شکننده میشوند و ممکن است محو شوند. برای مثال، نوزادی که اغلب با او صحبت نمیشود، احتمالا بعدا در یادگیری زبان دچار مشکل خواهد شد. این سیمکشی با تجارب منفی مانند گرسنگی، استرس، انزوا و بیتوجهی تضعیف میشود. شما میتوانید به رشد مغز کودک کمک کنید و یا جلوی توسعهی آن را بگیرید.
چگونه به تکامل مغز فرزند خود کمک کنید؟
9 ماه طلایی بارداریرا دریابید
مراقبت صحیح از کودکان، از قبل از تولد شروع میشود. یک رژیم غذایی سالم با مواد مغذی، قبل از بارداری و در حین بارداری، حاملگی سالمی را به ارمغان خواهد آورد. مصرف برخی داروها، داشتن استرس، تغذیهی ناسالم، عدم مصرف آب کافی و سالم، عدم داشتن حمایت اجتماعی، استرس، ضربه، عدم سلامت روانی، ابتلا به افسردگی و عدم حمایت همسر صدمات جبرانناپذیری را بر جنین وارد خواهد کرد. در این میان لطفا به هیچ عنوان غربالگری را فراموش نکنید.
رابطهی دلبستگی ایمن، عاملی بسیار قدرتمند برای رشد سالم مغز است.
سطوح بالای هورمون استرس، کورتیزول، میتواند از رشد مغز جلوگیری کند. به توصیهی افراد ناآگاه که میگویند کودک را زیاد بغل نکنید، چون عادت میکند و بغلی میشود توجه نکنید. هنگامی که کودکتان گریه میکند، به سرعت به او پاسخ دهید. او را آرام کنید و در آغوش بگیرید و به او اطمینان دهید تا مدارهای مغزی مثبتی در ناحیهی لیمبیک مغز (مرکز احساسات) ایجاد شود. آغوش آرام، نوازشکردن و ارتباط روزانهی شما با کودکتان، سیگنالهای امنیت عاطفی را در مغز تقویت میکند و کودک یاد میگیرد که اعتماد کند. مهم است که این اتصالات برای یک پیوست ایمن در 18 ماه اول ایجاد شوند. اگر یک دلبستگی سالم در این مدت شکل نگیرد، عدم اعتماد، ضعف در مهارتهای اجتماعی و آموزشی و مشکلات روانی در آیندهی کودک پدیدار خواهد شد.
قرارگرفتن در معرض استرس عواقب منفی بسیاری دارد
نوزادان تازهمتولدشده به گرسنگی، دما، نور و درد حساس هستند و این موارد میتواند باعث استرس فیزیکی و روحی آنها شود. حذف عامل استرسزا و آرامکردن کودک هنگام گریه به او کمک میکند تا این احساسات تازه را از طریق تشکیل سیناپسهای قوی و جدید تنظیم کند.
به صحبتهای کودک توجه کنید
با صداهای شادیآور به آوازهای نوزاد پاسخ دهید و به آرامی هجاهای خود را با صدایی بلند بیرون بیان کنید؛ مثلا عباراتی مانند «آفرین»، «تو باهوشی»، «تو زیبایی» و ... را فریاد بزنید. برای کودک خود آواز بخوانید، حتی اگر فکر کنید صدای خوبی ندارید. کودک شما آن را دوست خواهد داشت، زیرا خواننده شما هستید.
مراقب نگاه او باشید
هنگامی که کودک خردسال شما حتی با نگاهکردن به جایی اشاره میکند، آن را دنبال کنید. کودک شما به اسباببازیها و هدایای گرانقیمت نیاز ندارد. چهرههای عاشق و خندان بزرگسالانی که به او پاسخ میدهند بهترین هدیه برای او هستند.
مهمترین تعامل با کودک، بازیکردن است
اسباببازیهایی را انتخاب کنید که به نوزادان امکان کاوش و تعامل را بدهد. قایمباشک، بازی با بلوکها و ... به کودک کمک میکند تا روابط علت و معلولی و استدلال را یاد بگیرد. بازیهای با دست مانند عروسکهای خیمهشب بازی هم به کودکان خردسال آموزش میدهد که چگونه از نظر فیزیکی با دنیای خود تعامل داشته باشد. همچنین بازی با آب، ماسه و اسلایم هم تجربیات حسی را تقویت میکند.
اشتیاق اولیه به کتاب را تقویت کنید
کتابهایی با تصاویر بزرگ و رنگارنگ را انتخاب کنید و با اشارهکردن به تصاویر خاص یا حتی ایجاد صداهایی که با کتاب مطابقت دارد، خطوط داستانی را ساده کرده و کودکان نوپا را تشویق کنید که دربارهی کتابها صحبت کنند. خواندن یا تعریفکردن یک داستان قبل از خواب را به عنوان بخشی از روتین پایان روز در نظر بگیرید.
تماس پوست به پوست را نادیده نگیرید
تماس پوست به پوست با فرزند باعث ترشح هورمون اکسیتوسین و احساس خوب، هضم بهتر، تنظیم دما، افزایش وزن، بهبود ایمنی، بهبود خواب و حتی رشد مغز میشود. زمان شیردادن یک فرصت عالی برای تماس پوست روی پوست است. هنگام مطالعه، بازی، شیردادن یا حتی پوشککردن، شکم و موهای نوزاد را نوازش کنید. مطالعات نشان دادهاند که نوزادانی که اغلب لمس نمیشوند، دارای مغزهایی کوچکتر از حد طبیعی هستند.
از نظم و انضباط مثبت استفاده کنید
بدون ترساندن یا ایجاد شرم، برای فرزندتان پیامدهای واضحی ایجاد کنید. اگر کودک نوپای شما رفتار نامناسبی از خود نشان میدهد، مثلا کودک دیگری را کتک میزند، تا سطح چشمهای او پایین بیایید و از صدای آهسته و جدی برای توجیه کردن او استفاده کنید. در این راستا اجازه ندهید تا افراد دیگر با فرزند شما به روشی اشتباه رفتار کنند و در صورت مشاهده به آنها تذکر دهید.
انتخاب مراقب مناسب اهمیت زیادی دارد
هنگامی که نیاز دارید از کودکتان دور باشید، مطمئن شوید که او را نزد مراقبی آگاه و باوجدان میگذارید. فردی را انتخاب کنید که به نیازهای عاطفی کودک شما پاسخ دهد و محیطی امن و سالم را با فرصتهایی برای یادگیری و رشد فراهم کند.
تغذیه با شیر مادر بهتر است یا با شیشهی شیر؟
غذا دادن به کودک فرصتی عالی برای بهکارانداختن مغز اوست. وقتی به نوزادتان شیر میدهید، به او نگاه کنید و با حالات صورتتان به او پاسخ دهید و با او حرف بزنید تا به او کمک کنید کلمات را بیاموزد. شیر دادن به نوزاد باید در محیطی آرام باشد تا نوزاد صدای قلب مادر را که از دوران جنینی با آن آشناست، احساس کند. همچنین توجه داشته باشید که میزان مکیدن و تغذیه باید کنترلشده باشد. در این رابطه با روانشناس کودک مشورت کنید.
وعدههای غذایی را سودمندتر کنید
اسامی غذاها را در حین خوردن کودک با صدای بلند بگویید. وقتی او یاد میگیرد که خودش غذا بخورد، ابراز خوشحالی کنید. مهم نیست که تلاشهای اولیه چقدر باعث کثیفشدن لباس و فضا میشوند. دعواکردن و نقزدن در مورد غذا میتواند منجر به ایجاد الگوهای منفی در مغز شود.
در صورت نیاز، کمک بگیرید
اگر احساس استرس یا افسردهبودن دارید یا فکر میکنید نیاز برای مراقبت از کودک حمایت میخواهید، از کمک گرفتن نترسید.
در صورت امکان، کشور و محیط مناسبی را برای تولد فرزند خود انتخاب کنید
محیطی که توانایی برآوردهکردن حداقل نیازهای فرزند شما را ندارد، جای امنی نیست. جایی که غذای کافی برای گذاشتن روی میز وجود ندارد، کوتاهقدی شناختی ممکن است اتفاق بیفتد. ناامنی اجتماعی و اقتصادی هم آیندهی فرزند شما را به خطر خواهد انداخت. در این راستا لطفا سلسله مراتب نیازهای مازلو را مطالعه کنید.