6 فیلم، 6 جهان
گاهی معنای زندگی را نه لابهلای کتابها، خاطرات، آدمها و خیابانها، بلکه در فیلمها میتوان دریافت. فیلمها واقعیاتی را به ما نشان میدهند که هرگز ندیدهایم، زندگیهایی را که تجربه نکردهایم و راههایی را که هرگز نرفتهایم. در این بخش، ۶ فیلم را مرور میکنیم که هر کدام روایتی متفاوت دارند، اما همگی در یک موضوع مشترکاند: مهاجرت.
Persian version 2023
«نسخهی ایرانی» نام فیلمی امریکایی است که در سال ۲۰۲۳ روی پرده آمد و به معضلات رابطهی مادر و دختری میپردازد؛ موضوعی که معمولا در خانوادههای مهاجر رخ میدهد. داستان این فیلم، در ادامه با چالش بیننسلی این خانوادهی ایرانی در امریکا، تشدید این تنش را نشان میدهد.
این فیلم بهخوبی و به شکلی دقیق گیرافتادن بین فرهنگها را به تصویر میکشد. همانطورکه «لیلا»، دختر خانواده در ابتدای فیلم بیان میکند، او به اندازهی کافی امریکایی یا ایرانی نیست که خود را متعلق به یکی از این فرهنگها بداند و همین موضوع نوع رابطهاش را با هر کدام از این فرهنگها تعیین میکند؛ مسئلهای که بسیاری از کودکان مهاجر با آن دستوپنجه نرم میکنند و در طول زندگی مجبور به کنار آمدن با آن هستند.
***
Past Lives 2023
«زندگیهای گذشته» ساختهی «سلین سانگ» در زمان اکران مورد تحسین بسیاری قرار گرفت و حتی با «کازابلانکا» هم مقایسه شد. «گرتا لی» در نقش «نورا»، وقتی دختر خردسالی است به کانادا مهاجرت میکند و پسر مورد علاقهاش به نام «هائه سونگ» را در کرهی جنوبی جا میگذارد. سالها بعد، او با یک مرد امریکایی ازدواج میکند و در نیویورک ساکن میشود، اما هائه که همان زمان به امریکا مهاجرت کرده، دوباره و پس از سالها وارد زندگی نورا میشود و تمام گذشتهاش را زنده میکند.
موضوع فیلم، چه در مورد روابط بین افراد باشد و چه زندگیهای پشتسرگذاشتهشده، بحثهای قابل درک زیادی را مطرح میکند. ما در این فیلم میبینیم که نورا چگونه درگیر خاطرات گذشته میشود و احساس میکند که بین دو جهان و دو فرهنگ گیر افتاده است.
***
The Namesake 2006
«نام خانوادگی» که براساس رمانی با همین نام از «جومپا لاهیری» ساخته شده، داستان یک خانوادهی بنگالی - هندی را پس از مهاجرت به امریکا روایت میکند. «آشوک» و «آشیما»، نه در بنگال غربی، بلکه در ایالات متحده بچهدار میشوند. سالها میگذرد و پسرشان، «گوگول»، با تربیتی متفاوت از آنچه والدینش انتظار داشتهاند رشد میکند. آشوک و آشیما با این موضوع که گوگول بیشتر امریکایی است تا هندی مشکل دارند. گوگول هم در مقابل، علیه والدین و باورهای سنتی آنها مواضع تندی میگیرد؛ موضوعی که روابط آنها را بهشدت تحت فشار قرار میدهد.
فیلم «نام خانوادگی» وضعیتی را به تصویر میکشد که بسیاری از مهاجران باید با آن مواجه شوند: فرزندان آنها به دلیل متولدشدن در یک فرهنگ دیگر، با نگرشها و باورهای کاملا متفاوتی نسبت به خودشان بزرگ میشوند. اگر چه داستان این فیلم دربارهی یک خانوادهی بنگالی است، اما موقعیتی که این خانواده در آن گرفتار شده را میتوان در بسیاری از فرهنگها در غربت و مهاجرت دید.
***
The Joy Luck Club 1993
«باشگاه جوی لاک» که برگرفته از کتابی به همین نام نوشتهی «امی تان» است، بر زندگی چهار زن که ساکن سانفرانسیسکو هستند تمرکز دارد. آنها همگی مهاجرانی از چین هستند و تصمیم میگیرند که با هم بازی چهار نفرهی چینی به نام «ماهجونگ» را انجام دهند، اما این بازی بهانهای میشود تا در طول جلسات، هر کدام داستان زندگی خودشان را با دیگران به اشتراک بگذارند. از طریق همین داستانها هم هست که ما با زندگی این زنان در ایالات متحده آشنا میشویم.
شاید برایتان جالب باشد بدانید که «باشگاه جوی لاک» دومین فیلم در هالیوود بود که بازیگرانی تماما آسیایی داشت و یک داستان آسیایی- امریکایی را روایت کرد. همین موضوع، مسیر را هموار کرد تا بسیاری از فیلمهای امروزی با موضوع مهاجران و زندگی در غربت ساخته شوند. در این فیلم میتوان دریافت که گاهی نگاه گذشتهنگرانه، ساده و معمولی میتواند نگاهی عمیق و ظریف به زندگی باشند.
***
2004 Head-On
«شاخبهشاخ» فیلمی آلمانی است که تجربههای مهاجران ترک مقیم آلمان را به تصویر میکشد. «کاهیت تومروک» شخصیت اصلی فیلم است که به آلمان مهاجرت کرده و پس از مرگ ناگهانی همسرش تنها شده است. این وضعیت پیچیده و دردآور او را به سمت خودکشی سوق میدهد. اما پس از اقدام او به خودکشی در یک سانحهی تصادف، کارش به مرکز بازپروری کشیده میشود. در آنجا زن جوان ترکی به او نزدیک شده و عنوان میکند که بهشدت تحت فشار خانوادهی سنتیاش قرار دارد و برای رهایی از شر خانواده باید ازدواج کند. به همین دلیل هم دختر از او میخواهد که با وی ازدواج کند. تومروک هم که هیچ چیز برایش معنا ندارد، در نهایت با این پیشنهاد موافقت میکند.
فیلم شاخبهشاخ نشان میدهد که چگونه بسیاری از مهاجران، بهویژه کسانی که پسزمینههای مذهبی دارند، بین عناصر سنتی زندگی قبلیشان و رویکرد مدرن زندگی در غرب با تنش و درگیری مواجه میشوند. مهاجران ترک در حال حاضر چندان در رسانههای اصلی دیده نمیشوند، اما شاخبهشاخ با نشاندادن داستان این دو مهاجر، امکانی را برای بیشتر شنیدهشدن به این مهاجران میدهد.
***
Le Grand Voyage 2004
داستان فیلم «سفر بزرگ» در فرانسه اتفاق میافتد، اما شخصیتهای اصلی آن مراکشی تبار هستند. شخصیت اصلی فیلم «رضا» نام دارد؛ نوجوانی که با وجود داشتن تردیدهایی در مورد کل ماجرا، قبول میکند پدرش را با ماشین به مکه ببرد. هنگامی هم که سفر طولانیشان شروع میشود، این دو تفاوتهای فکریشان را کنار گذاشته و چیزی را پیدا میکنند که آنها را به انسانهایی آمده از یک مکان مشترک تبدیل میکند.
«سفر بزرگ» موانع و شکافهای بین پدر و پسر را بهگونهای نشان میدهد که بسیار تاثیرگذار است. در تمام فیلم پسر با پدرش فرانسوی صحبت میکند و پدر هم با وجود اینکه زبان فرانسه را به خوبی میداند، تنها به زبان عربی پاسخش را میدهد. رضا که در فرانسه بزرگ شده، در طول این سفر چیزهایی را که به عنوان یک مراکشی از دست داده است بهتر درک میکند.