گیاه‌خواری یا همه چیزخواری ؟

مزایا و مضرات رژیم گیاه‌خواری را بشناسیم

امروزه گیاه‌خواری (Vegetarianism)، در سراسر دنیا از جمله ایران، رواج زیادی پیدا کرده است و برای آن، تبلیغات زیادی صورت می‌گیرد. همه ما به دفعات با افراد گیاه‌خواری مواجه شده‌ایم که از مصرف فرآورده‌های حیوانی اجتناب می‌ورزند و به موازات افزایش تقاضای غذاهای گیاهی، تنوع آن‌ها بیشتر شده و تعداد رستوران‌های گیاهی، افزایش پیدا کرده است.

گیاه‌خواران، برای رد مصرف گوشت و سایر فرآورده‌های حیوانی، دلایل مختلفی دارند. عده‌ای به دلایل مذهبی و عده‌ای چون مدافع حقوق حیوانات هستند، از مصرف غذاهای حیوانی خودداری می‌کنند. عده‌ای هم با دلایل علمی، گیاه‌خواری را انتخاب کرده‌اند؛ اما آیا رژیم گیاه‌خواری می‌تواند نیاز همه انسان‌ها را در گروه‌های سنی مختلف و شرایط فیزیولوژیکی متفاوت، نسبت به کل مواد مغذی مورد نیاز روزانه تأمین کند؟

در ادامه بحث، رژیم گیاه‌خواری با تمام منافع و مضراتی که می‌تواند داشته باشد، به صورت خلاصه، مورد بررسی قرار می‌گیرد.

گیاه‌خواری به رژیم غذایی گفته می‌شود که در آن، غذاهای گیاهی، جایگزین فرآورده‌های حیوانی شده باشند. گیاه‌خواری شامل طیف وسیعی از رژیم‌های غذایی است اما وجه مشترک تمام این رژیم‌ها، عدم مصرف گوشت قرمز است.

رژیم گیاه‌خواری بر اساس هدف گیاه‌خواران و نوع مواد مصرفی به چند دسته تقسیم می‌شود:

وگنیسم (Veganism)یا گیاه‌خواری مطلق:

وگنیسم، یک رژیم غذایی و در واقع یک سبک زندگی بوده که هدفش حذف تمام محصولات حیوانی است. مهم‌ترین دلایل تمایل به گیاه‌خواری مطلق، رعایت حقوق حیوانات، حفاظت محیط زیست و مسائل مذهبی است. در این سبک زندگی، افراد از مصرف گوشت قرمز، گوشت طیور و آبزیان خودداری می‌کنند. هم‌چنین لبنیات، تخم مرغ، عسل و حتی ژله مصرف نمی‌کنند. هرگونه محصولات حیوانی نظیر ابریشم، خز و چرم نیز در زندگی گیاه‌خواران جایی ندارد.

خام گیاه‌خواری (Raw Veganism):

 در این نوع رژیم غذایی، انواع گوشت، لبنیات و تخم مرغ به هیچ عنوان مصرف نمی‌شوند. انواع میوه، سبزی، آجیل، خشکبار، انواع مغزها، جوانه‌ها، عسل، کشمش، خرما، انجیر و شکر قهوه‌ای، از جمله مواد غذایی مورد مصرف خام گیاه‌خواران است که این مواد را به صورت خام و طبیعی و یا به صورت ترکیبی مورد مصرف قرار می‌دهند.

میوه‌خواری (Fruganism):

 فرق رژیم میوه‌خواری با گیاه‌خواری مطلق در این است که میوه‌خوارها یا فروگن‌ها، علاوه بر ارزش‌دادن به حیات جانوران، به حیات گیاهان هم احترام می‌گذارند؛ بنابراین از خوردن ریشه، غده، ساقه، برگ، گل و جوانه گیاهان، امتناع می‌ورزند و تنها میوه گیاهان، حبوبات، مغزها و آجیل را مصرف می‌کنند. فروگن‌ها برخلاف خام‌گیاه‌خوارها، غذاهای پخته نیز مصرف می‌کنند.

گیاه‌خواری اوو (Ovo Vegetarianism):

 این گیاه‌خواران، از محصولات حیوانی، تنها تخم‌مرغ را مصرف می‌کنند.

گیاه‌خواری لاکتو (Lacto Vegetarianism):

 این گیاه‌خواران، از محصولات حیوانی، تنها شیر و لبنیات را مصرف می‌کنند.

گیاه‌خواری لاکتو-اوو (Lacto-Ovo Vegetarianism):

 این گیاه‌خواران، از محصولات حیوانی، هم شیر و لبنیات و هم تخم‌مرغ را مصرف می‌کنند اما از مصرف انواع گوشت، امتناع می‌ورزند.

گیاه‌خواری زیست‌محیطی (Environmental Vegetarianism):

 هدف از انتخاب گیاه‌خواری در این گروه، حفاظت محیط زیست است. این گیاه‌خواران معتقدند که دامداری و پرورش حیوانات و ایجاد مزارع صنعتی، باعث فرسایش خاک، تغییرات آب و هوا، آلودگی هوا و ایجاد گازهای گلخانه‌ای می‌شود.

پسکیترینیسم (Pescetarianism):

 این گیاه‌خواران، گوشت قرمز و گوشت طیور را مصرف نمی‌کنند اما محصولات دریایی و گاهی هم تخم‌مرغ و لبنیات مصرف می‌کنند.

پولو پسکیترینیسم (Pollo Pescetarianism):

 این گیاه‌خواران، تنها گوشت قرمز مصرف نمی‌کنند ولی مصرف گوشت طیور و ماهی برای آن‌ها مجاز است.

پولوترینیسم (Pollo Tarianism):

 این گروه از گیاه‌خواران، گوشت قرمز و ماهی نمی‌خورند اما گوشت مرغ و سایر طیور را مصرف می‌کنند.

رژیم نیمه‌گیاه‌خواری (Semi-Vegetarianism):

 در رژیم نیمه‌گیاه‌خواری که به آن رژیم انعطاف‌پذیر (flexitarian) نیز گفته می‌شود، بیشترین غذای مصرفی، غذاهای گیاهی است اما در بعضی شرایط، گوشت و فرآورده‌های حیوانی نیز مصرف می‌شوند.

فواید رژیم گیاه‌خواری 

عدم مصرف گوشت و فرآورده‌های حیوانی می‌تواند به کاهش سطح کلسترول بد در بدن گیاه‌خواران کمک کند. میوه‌ها و سبزی‌ها، سرشار از آنتی‌اکسیدان هستند؛ بنابراین، گیاه‌خواری می‌تواند به حفظ سلامت قلب و عروق کمک کند، از طرفی چون آنتی‌اکسیدان‌ها، به بازسازی سلول‌های پوست کمک می‌کنند، گیاه‌خواری به حفظ سلامتی و جوان‌سازی پوست هم کمک می‌کند.

یکی دیگر از مزایای رژیم گیاه‌خواری، کاهش کالری دریافتی است و چون سبزیجات دارای فیبر زیادی هستند، دارای ارزش سیرکنندگی هستند؛ بنابراین گیاه‌خواری، به پیشگیری و درمان چاقی که عامل بسیاری از بیماری‌ها است، کمک می‌کند.

کمک به تنظیم قند خون و پیشگیری از دیابت نوع دو، تقویت سیستم ایمنی، پیشگیری از یبوست، دیورتیکول[1]، هموروئید[2] و بعضی از انواع سرطان از جمله دیگر منافع رژیم گیاه‌خواری است.

مضرات رژیم گیاه‌خواری

در مقایسه رژیم گیاه‌خواری با رژیم همه‌چیزخواری، می‌توان به این نتیجه رسید که رژیم گیاه‌خواری نمی‌تواند تمام مواد مغذی لازم را برای بدن تأمین کند. پروتئین موجود در غذاهای گیاهی، نمی‌تواند مانند پروتئین شیر و تخم مرغ و سایر پروتئین‌های حیوانی از کیفیت بالایی برخوردار باشد و تمام اسیدهای آمینه ضروری را برای بدن تأمین کند، مگر این که غذاهای گیاهی به صورت ترکیبی مصرف شوند.

در رابطه با کلسیم، چون درصد جذب کلسیم ناشی از منابع گیاهی کم است، رژیم گیاه‌خواری می‌تواند، گیاه‌خوارانی را که شیر و لبنیات مصرف نمی‌کنند، در معرض کمبود کلسیم قرار دهد.

در رابطه با آهن، چون قسمت اعظم آهن مورد نیاز بدن، از طریق گوشت و جگر، تأمین می‌شود و جذب آهن در غذاهای گیاهی، کم است، رژیم گیاه‌خواری می‌تواند بدن گیاه‌خواران را در معرض کمبود آهن قرار دهد. هم‌چنین دسترسی به عنصر روی، ویتامین D و ویتامین 12B از طریق رژیم گیاه‌خواری مخصوصاً وگنیسم، کم است. رژیم گیاه‌خواری نمی‌تواند کلسیم و ویتامین D لازم را در اختیار کودکان و نوجوانان در حال رشد قرار دهد؛ بنابراین با کاهش تراکم استخوان می‌تواند زمینه را برای ایجاد پوکی استخوان در بزرگسالی فراهم نماید.

با توجه به مطالب ذکر شده، رژیم گیاه‌خواری نمی‌تواند برای کودکان، نوجوانان، ورزشکاران، خانم‌های باردار و شیرده، رژیم مناسبی باشد اما با توجه به فوایدی که دارد، می‌تواند در شرایطی که توسط کارشناس تغذیه تنظیم شده باشد، برای گروه خاصی از افراد و یا به صورت مقطعی مورد استفاده قرار بگیرد.

مسلم است که آنچه باعث حفظ سلامتی می‌شود، اصلاح سبک زندگی و انتخاب مواد غذایی مناسب در حد تعادل، به دور از هرگونه تعصب و جبهه‌گیری است، اما همیشه بحث و جدل بین طرفداران گیاه‌خواری و همه‌چیزخواران وجود داشته و هم‌چنان ادامه دارد ...

[1]- Diverticulitis 

[2]- Hemorrhoids