«بازی تمام نمی‌شود حتی وقتی برنده‌ای»

مصاحبه با بردیا دانشور-جوان­ترین استاد بین المللی شطرنج ایران

یکی از روزهای بزرگسالی می‌­نشینی و به مهم­ترین تصمیمی که در نوجوانی گرفتی فکر می­‌کنی. همان تصمیمی که از زمان گرفتنش تا سال­ها بعد خیلی آهسته اما پیوسته در زندگیت ریشه می­‌دواند، جوانه می‌­زند، شاخ و برگ می­‌گیرد، تنومند می­‌شود و شاید میوه می­‌دهد. تصمیمی برای یک انتخاب و انتخابی برای پیگیری و ادامه دادن یکی از چندین گزینه‌­ای که اتفاقی کنار هم ردیف شده­اند تا مثلا اوقات فراغت­ات را پر کنند آن­هم بر اساس علاقه و نیز استعداد. می­نشینی و به انتخابی فکر می­کنی که گاهی همین قدر ساده، مسیر زندگی و آینده­ات را تعیین کرده است. اما آن روز که زیر سایه درخت موفقیتت لمیده­ای بیشتر از آن تصمیم، آن انتخاب، آن اتفاق، آن علاقه و حتی استعداد که داشته­ای، به خود می­بالی تنها برای یک چیز که به خرج داده­ای؛ پشتکار و پشتکار و پشتکار

آن روز که بردیا دانشور از میان همه انتخاب­هایی که می­توانست داشته باشد اتفاقی پای میز شطرنج نشست، تنها 6 سال داشت اما امروز که در عرصه جهانی شطرنج می­درخشد، ده سالی از آن روز می­گذرد، ده سالی که تنها با تلاش و پشتکار می­شود در عرصه رقابت جهانی باقی ماند و دوام آورد. بردیا دانشور جوان­ترین استاد بین المللی شطرنج ایران در یک قدمی «استاد بزرگ» شدن است. نوجوانی 16 ساله که همراه مادرش با ما به گفت­وگو نشست تا از تجربیات و موفقیت­هایش برای ما بگوید و نیز از درس­هایی که رقابت شطرنج برای زندگی دارد؛ تسلیم نشدن.

یادمان باشد نوجوانی سرشار از آزمون و خطاست. یادمان باشد که قرار نیست همه‌ی ما قهرمان باشیم و قرار نیست همیشه پیروز میدان شویم. موفقیت گاهی همین گام‌های کوچکی است که برمی‌داریم برای هدفی که یک روزی، یک جایی، یک جوری محقق می‌شود با صبر و تلاش. موفقیت گاهی لبخندی است که بر لبی می‌نشانیم و دلی است که به دست می‌آوریم و روزهای سختی است که دوام می‌آوریم. بله! موفقیت گاهی همین قدر نزدیک است.

علاقه و فعالیت در رشته شطرنج از کجا برای شما شکل گرفت؟ آیا در اطرافیانتان کسی در این زمینه فعالیت می­کرد؟

من در سن 6 سالگی شطرنج را شروع کردم. در ابتدا چند رشته را بصورت اتفاقی امتحان کردم؛ بسکتبال، صخره ­نوردی، فوتبال و شطرنج اما به شطرنج علاقمند شدم و آن را انتخاب کردم و تقریبا از سن 7 سالگی به­صورت حرفه­ای مشغولش شدم. من در دوره­های عمومی شطرنج ثبت نام کردم. کمی بعد مربی خصوصی گرفتم و آن­ها مرا حمایت و تشویق کردند و از آنجا کم­کم شروع شد. هیچ وقت هم در میان اعضاء خانواده و دوستانم کسی شطرنج باز نبود و حتی علاقه هم نداشت. بعد از این­که یک سال به­صورت حرفه­ای فعالیت کردم، قهرمان کشور شدم که اولین مدالم بود. همان سال به مسابقات آسیایی راه پیدا کردم و در بخش نیمه سریع که در ازبکستان برگزار می­شد، نائب قهرمان شدم که اولین مدال آسیایی­ام در سن 8 سالگی بود.

با توجه به این­که شما محصلید، می­خواهم بپرسم که چطور بین درس و مدرسه با شطرنج تعادل و هماهنگی ایجاد می ­کنید؟

مادر بردیا می­گوید: اگر اجازه بدهید من جواب این سوال را بدهم؛ کلا تا دو الی سه سال پیش مشکلی نداشتیم به این دلیل که هم درس­های بردیا سبک­تر بود و هم اینکه فعالیت و تمریناتش آنچنان نفس­گیر و وقت­گیر نبود که نشود تعادل ایجاد کرد اما بعد از آن و حدود سه الی چهار سال اخیر به دلیل این که بردیا پرفشار در مسابقات داخلی و خارجی شطرنج شرکت می­کند، شرایط سخت­تر شده است، به گونه­ای که دیگر مدرسه با ما همکاری می­کند و بردیا تنها زمان امتحان مدرسه می­رود تا فقط امتحان ­دهد. چون بردیا مدام باید در مسابقه باشد و اصلا گاهی اوقات یک ماه تا یک ماه و نیم ایران نیست. یک هفته­ ای هم که می­آید تا بخواهد درس بخواند، دوباره مسابقه بعدی­اش شروع می­شود. با این شرایط دیگر پیش بردن هر دوی این­ها با هم خیلی سخت شده است و این یکی از مشکلات­مان است؛ مشکلی که اغلب شطرنج بازهای نوجوان با آن درگیرند.  

بنابراین به ­نظر می­رسد باید تصمیمی برای انتخاب رشته تحصیلی آینده در دانشگاه گرفته باشید؟ بردیای ما اکنون در چه رشته ­ای تحصیل می­کند؟  

مادر بردیا ادامه می­دهد: با اینکه در رشته ریاضی تحصیل می­ کند اما احتمالا در رشته تربیت­بدنی تحصیلاتش را ادامه دهد. ما دیگر دوستان شطرنج باز را که دیدیم در هر رشته­ی دیگری که انتخاب کرده بودند، اغلب­شان دو الی سه ترم بعد از شروع انصراف دادند. شطرنج رشته ­ای بسیار وقت­گیر است و ذهن را درگیر می­کند و دائم باید در حال تمرین بود و اگر یک ماه تمرین نکنند، کلا جا می­مانند.

بردیای نوجوان ما برای آینده­اش چه برنامه­ ای دارد؟

همانطور که شاید بدانید رشته شطرنج دارای یک سری رتبه­ بندی­هایی است که تا هدف نهایی استاد بزرگی شطرنج ادامه دارد. البته من خیلی زود و در سن 11 سالگی استاد بین ­المللی شطرنج شدم و الان هم جوان­ترین استاد بین ­المللی ایران هستم. من دو نورم استاد بزرگی گرفته­ام و سومی را که کسب کنم، رسما استاد بزرگ می­شوم. فکر می­کنم هدف اصلی شطرنج­بازان این است که ریتینگ­شان افزایش پیدا کند و به این ترتیب به آن درجه نهایی که همان استاد بزرگی است برسند. در ایران یک نفر هست که به این درجه رسیده است؛ استاد بزرگ پرهام مقصودلو این رتبه را دارند. من هم هدفم همین است.

چه عالی! پس در آینده پیش رو و نه چندان دور قرار است ما شاهد یک استاد بزرگ دیگر در شطرنج کشورمان باشیم؛ یک استاد بزرگ بسیار جوان. بعد از کسب این درجه چه خواهید کرد؟ 

مادر بردیا جواب می­دهد: بردیا تا یک سنی و زمانی که پر انرژی باشد در مسابقات شطرنج بازی خواهد کرد و بعد از آن هم همچون اغلب شطرنج بازان به کار مربیگری روی خواهد ­آورد.

آیا کسب درآمد از راه مربیگری شطرنج کفاف مخارج زندگی را خواهد داد؟

مادر بردیا ادامه می­دهد: بله، کسی که در این رشته حرفه­ ای باشد می­تواند درآمد خوبی هم کسب کند اما وقتی بحث علاقه مطرح است دیگر شرایط نامطلوب چندان اهمیت ندارند. مثلا بارها با بردیا در این باره صحبت کرده­ام و او می­گوید که اگر به هر رشته­ ی دیگری بروم وقتی علاقه­ ای در کار نباشد، درآمدش هم چندان نخواهد بود.

همراه و مشوق اصلی شما در شطرنج و زندگی حرفه ­ای­تان چه کسی است؟

پدر و مادرم.

آیا در خانه با ایشان تمرین و بازی می­کنید؟

نه. من با مربی­ها، دیگر بازیکنان و یا در تنهایی بازی می­کنم.

یعنی مادر تا به حال دست به مهره­ های شطرنج نبردند؟

نه. (با خنده)

مادر بردیا: من اصلا بلد نیستم. (با خنده)

شما بعد از کدام مرحله یا کسب کدام مقام در این رشته متوجه شدید که شطرنج دقیقا همان چیزی است که می­خواهید؟

از همان اول که شطرنج را شروع کردم، دوست داشتم ادامه­ اش بدهم، حتی قبل از آنکه مقامی هم بیاورم ولی شاید بعد از قهرمانی جهان بود که دیگر اطمینانم بیشتر شد. هر چند که قبل از آن هم دو مدال نقره و برنز داشتم.

از حس و حالتان بعد از گرفتن مدال طلای جهانی به ما بگویید و این­که چگونه آن حس و حال را بروز ­دادید؟

خیلی خوشحال بودم که توانستم این موفقیت را به دست بیاورم.

بردیا برای ادامه جواب کمی مکث می­کند و مادر­ در ادامه می­گوید: بردیا اصلا هیچ وقت خوشحالی­اش را بروز نمی­دهد.

بردیا ادامه می­دهد: من درونگرا نیستم ولی آن­چنان هم احساساتم را بروز نمی­دهم.

به نظر شما چه درسی برای زندگی در دل شطرنج نهفته است؟

شطرنج بازی کردن به ما یاد می­دهد که هیچ وقت نباید تسلیم شویم و همچنین هیچ وقت هم نباید فکر کنیم که همه چیز تمام شده حتی وقتی برنده بازی هستیم. تلاش برای پیروزی، اول شدن و قهرمانی، روحیه رقابت­ جویی و مبارزه در رقابت و پشتکار داشتن را در ما تقویت می­کند.

خیلی­ها تصورشان از شطرنج به عنوان یک رشته ورزشی این است که فعالیتی است با حداقل انرژی بدنی که نیاز به آمادگی جسمانی نداشته و صرفا با فکر و ذهن کار دارد. آیا واقعا به این شکل است؟ آیا خود شما برای آماده شدن در یک جدال شطرنج جدای از تمرینات ذهنی، تمرینات­ بدنی خاصی انجام می­دهید؟

داشتن فعالیت بدنی و آمادگی جسمانی برای رشته شطرنج خیلی مهم است. حتی بزرگ­ترین بازیکن­های دنیا هم بعد از مدتی که در یک بازی سه الی چهار ساعته بازی می­کنند، بازی­شان به احتمال خیلی زیاد و به اصطلاح قفل می­شود. بنابراین بدون انرژی جسمانی که در اثر آمادگی بدنی کسب شده به دست می­آید، بازیکن اصلا نمی­کشد، حالا هر چقدر هم که از لحاظ ذهنی آماده باشد.

تمرین ذهنی من همان شطرنج بازی کردن با تمرکز است. تمرکز برای شطرنج خیلی مهم است و هر چقدر هم که آماده باشید، بی­ دقتی­ های کوچک ممکن است کل مسابقه را خراب کند. برای همین من سعی می­کنم بیشتر ذهنم در فضای شطرنج باشد و شب قبل از مسابقه استراحت مناسبی داشته باشم. من شب­ها بین 8 تا 10 ساعت می­خوابم. برای تمرین بدنی هم از آنجایی که بازی شطرنج گاهی با نشستن­های طولانی مدت چهار تا پنج ساعته همراه است و نیاز به آمادگی بدنی دارد، هر تمرینی که آمادگی جسمانی را بالا ببرد و استقامت را تقویت کند، مناسب است. من زمانی که در ایران هستم با یک مربی خصوصی­ در رشته بدنسازی البته نه به­صورت حرفه­ ای تمرین می­کنم و در طول مسابقات هم تا بتوانم پیاده­ روی می­کنم.

آیا فدراسیون شطرنج به شما مربی حرفه ­ای اختصاص نداده که خواب، تغذیه و تمرینات بدنی و ذهنی شما را زیر نظر داشته باشد؟

نه! فدراسیون حتی مربی شطرنج هم به ما اختصاص نداده چه برسد به مربی­های دیگر. تمام مربی­ هایی که من داشته ­ام از هزینه شخصی ­ام بوده است.

 تصمیم ارزشمند شما برای بازی کردن زیر پرچم ایران به جای گرجستان، افتخاری­ست برای کشورمان، هر چند که شاید شما بعدها پشیمان هم شده باشید. چه شد این تصمیم را گرفتید؟

طبیتا هر کسی دوست دارد که برای کشور خودش بازی کند، من هم دوست داشتم برگردم اما بعد مردد شدم شاید که تصمیم درستی نبود و البته اکنون هم خیلی مطمئن نیستم.

مادر بردیا ادامه می­دهد: ببینید در ایران در طول سال یک سری برنامه تجلیل از قهرمانان داشتیم و در سال تنها یک برنامه بود که تقریبا منظم بود. با این­حال و با اینکه بردیا مدال جهانی و آسیایی داشت و عنوان کسب کرده بود اما تنها به ما گفتند جایزه­هایتان پرید و نگفتند چرا. طوری شد که دیگر آن جایزه برای ما مهم نبود. ما می­رویم، هزینه می­کنیم در حالی­که جایزه­هایی که قولش را می­دهند، به ما نمی­دهند و حتی در گرفتن ویزا هم مثلا برای من مادر به عنوان همراه، کوچکترین کمکی نکردند. تقاضای ما چند سال پیش برای دریافت ویزا جهت شرکت در مسابقات صربستان رد شد، درحالی­که کلی هم هزینه کرده بودیم. این­ها دلایلی هستند که حس خیلی بدی به ما می­دهد تا جایی که حتی خواسته ما دیگر مربی اختصاصی هم نیست. همان­طور که می­دانید رشته شطرنج رشته پرهزینه­ای­ست و اینجا هم هیچ حمایتی نمی­شود و این فقط خانواده­ها هستند که درگیرند. این چیزهاست که ما را مردد می­کند

با توجه به این­که مهاجرت میان دانش ­آموزان نخبه هم اشاعه پیدا کرده آیا شما به رفتن دوباره از ایران فکر می­کنید؟

مادر بردیا جواب می­دهد: با اینکه بردیا ایران و بازی کردن برای ایران را خیلی دوست دارد، اما بله! شاید اگر همین­طوری پیش برود، ممکن باشد بردیا هم برود.

قطعا حضور و همراهی مادرتان در مسابقات جهانی حداقل در قالب یک مربی انگیزشی برای شما به عنوان یک نوجوان تاثیر گذار بوده است. به­نظرتان جای چنین دستورالعمل­ها و تسهیلاتی را برای حمایت از یک قهرمان نوجوان نظیر حمایت از حضور و همراهی والدین وی، خالی می­بینید؟

بله همینطور است. قطعا حضور یک همراه خیلی از لحاظ روحی به ما کمک می­کند. شرایط برای نوجوان به نحوی است که مثلا سفرهای طولانی دارند و این شرایط عملا برای یک نوجوان به تنهایی تقریبا ناممکن است. اتفاقا شاید دلیل خیلی از شطرنج بازان نوجوانی که به مسابقات خارجی نمی­روند هم به همین خاطر باشد که به تنهایی رفتن برایش تقریبا غیر ممکن است.

مادر بردیا می­گوید: ما حرف زیاد داریم اما دیگر ترجیح می­دهیم خواسته­ای نداشته باشیم چون عملا واکنش منفی در پی داشته است. ولی آن چه که ما در کشورهای دیگر دیدیم به این صورت است که وقتی استعدادها شناسایی می­شوند، بچه­ها رده­بندی می­شوند و برایشان دوره­های مخصوص برگزار می­شود، مربی­های مخصوص شطرنج، ورزش و تغذیه و نیز یک روانشناس از آن­ها پشتیبانی می­کند و با همین روند ادامه می­دهند تا در سن دوازده الی سیزده سالگی که از بین آن­ها یک شطرنج باز سطح بالا در می­آید. ولی در کشور ما این گونه نبوده و خیلی از استعدادها بوده­اند که شاید در نیمه راه منصرف شدند و ادامه ندادند. در حالی­که بچه­ها باید وقتی استعدادشان شناخته شد مورد حمایت قرار بگیرند و مربی حرفه­ای با آن­ها کار کند. درست است که تجربه­ ما اکنون بالاتر رفته ولی چند سال پیش واقعا مستاصل می­شدیم و نمی­دانستیم چه کار کنیم و هیچ کسی هم نبود که در این راه ما را راهنمایی کند. ما مشاوری نداشتیم. یعنی ما خودمان تاوان دادیم تا کسب کردیم.

به­ عنوان سوال آخر می­خواهم از بردیای عزیز بپرسم که شکست­ها چه تاثیری در موفقیتش داشته ­اند؟ چند بار ناامید شدی و دوباره شروع کردی؟

من هیچ وقت کاملا ناامید نشدم ولی وقت­هایی بوده که مسابقاتی را بد بازی کردم و البته بعد از آن هم معمولا پیشرفت کرده­ام چون تمرینم را بیشتر کرده، از اشتباهاتم درس گرفته­ و آن­ها را تکرار نکرده­ام. این اتفاق چند باری برایم افتاده که شکستی داشتم ولی بعدش پیشرفتی هم داشتم به واسطه تمرین بیشتر. به­طوری­که من الان روزی 6 تا 8 ساعت تمرین می­کنم.

در آخر چه پیامی برای نواجوانان دارید.

تنها پیامم به نوجوان­های دیگر این است که برای هر هدفی که دارند، هر رشته و هر کاری که دوست دارند، تلاش کنند و جا نزنند.  

روی سخن به مادر بردیا: ما می­دانیم که بار خیلی از زحماتی که به موفقیت بردیا منجر شده است روی دوش شمای پدر و مادر بوده، باید به شما و بردیای عزیز برای داشتن همدیگر تبریک گفت. آیا شما هم پیامی برای خانواده­ های نواجوانان دارید؟

به پدر و مادرهای عزیز باید بگویم که علاقمندی­ های فرزندشان را جدی بگیرند و از خود گذشتگی کنند. آن­ها باید بدانند که راه سختی در پیش دارند با این حال حمایت از بچه­ها وظیفه پدر و مادر است. اگر پشت بچه­ها خالی ­شود احساساتشان هم جریحه­دار می­شود. ما گاهی شده کل زندگی­مان را بر مبنای برنامه ­های بردیا گذاشته­ ایم و زندگی­مان خیلی تحت ­الشعاع قرار گرفته، مسافرت­هایمان، مهمانی­ها و کلا برنامه­ هایمان با برنامه ­های بردیا تنظیم می­شود.