سلبریتی؛ از «ژان ژاک روسو» تا «مرتضی پاشایی»
شهرت، حاصل شناخت گسترده مردم از یک فرد یا گروهی خاص است و معمولا از توجه رسانهها به آنها حاصل میشود. شناختهشدهترین راه رسیدن به شهرت از طریق دستیابی به موفقیت در عرصه ورزش، هنر یا صنعت سرگرمی است. این در حالی است که رهبران سیاسی هم اغلب افرادی مشهور به حساب میآیند. همچنین ممکن است برخی به دلیل توجه رسانهها به سبک زندگی، ثروت یا اقدامات جنجالی یا حتی به دلیل ارتباط آنها با یک فرد مشهور دیگر، صاحب شهرت شوند.
تاریخچه سلبریتی
با وجود اینکه تا همین اواخر و به باور عموم، شمایل شهرت از حدود 100 سال پیش و با ورود صنعت سینما شکل گرفت، اما تاریخنویسان بسیاری، ریشههای این موضوع را متعلق به قرنهای گذشته میدانند. از جمله مورخ بریتانیایی، «گرگ جنر» (greg jenner) ، در کتاب خود با نام «از عصر برنز تا صفحه نقرهای» به زندگی اولین افراد مشهور در اوایل دهه 1700 میپردازد. اولین نمونهای که او به آن اشاره میکند، مربوط به «هنری ساچورول» (Henry Sacheverell)، روحانی عالیمقام كلیسای انگلیس بود كه در سال 1709 و پس از موعظهاش در روز پنجم نوامبر، به شهرت جهانی رسید.
اولین سلبریتیهای جهان
البته مورخان هر کشوری مبدا تاریخ بسیاری از مباحث را در تاریخ کشور خود جستوجو میکنند؛ از جمله اینکه تاریخنگاران فرانسوی، «ژان ژاک روسو» و «ولتر» را اولین سلبریتیهای جهان لقب دادهاند! این دو فیلسوف بزرگ فرانسوی در مجموعه نامههایی که در نقد نظریه یکدیگر مینوشتند و در روزنامههای آن زمان به چاپ میرسید، توجه بسیاری از جهانیان را به خود جلب کردند. در واقع این دیالکتیک فلسفی، سنگ بنای عصر روشنگری و مباحث حقوق بشری بود و حتی چند دهه بعد به انقلاب کبیر فرانسه منجر شد.
دوران شهرت با کمک مطبوعات
با رواجیافتن مطبوعات، این نقاشیها، طراحها و کاریکاتورها بودند که زمینهای را برای شناساندن افراد ایجاد کردند. به بیان دیگر، از همان دوره بود که مطبوعات به عنوان اولین رسانه برای پاسخ به کنجکاوی عوام، از مقوله تصویر بهره برد.
چند دهه بعد، »مادام توسو»، هنرمند و مجسمهساز موفق فرانسوی، پس از سالها کار هنری و ناامیدی از اوضاع اقتصادی کشورش، راهی لندن شد و اولین نمایشگاه خود را در سال 1835 افتتاح کرد. او در این نمایشگاه مجسمههای مومی از افراد مشهور، از جمله «ناپلئون بناپارت» را که بسیاری از مردم میخواستند چهره و شمایل او را ببینند، به نمایش گذاشت. آثار این هنرمند مورد استقبال بسیاری از مقامات قرار گرفت؛ به نحوی که هرکسی که میخواست مشهور شود، به سراغ مادام توسو میرفت!
عکسها به کمک سلبریتی ها میآیند...
میل به دیدن در مردم رفتهرفته بیشتر شد و چند دهه بعد، این عکاسی بود که توانست نیاز رسانهای عموم را پاسخ دهد و البته زمینه تازهای را برای گسترش شهرت ایجاد کند. در همین دوره بود که برای نخستین بار از عکس شخصیتهای مشهور مثل بازیگران و ورزشکاران در تبلیغات استفاده شد.
نقش سینما در افزایش سلبریتی
با ورود سینما در اوایل قرن بیستم، حجم سلبریتیها هم افزایش یافت و مردم گرایش تازهای را به ستارهها از خود نشان دادند. اختراع رادیو و تلویزیون و تشکیل گروهها و خوانندگان جدید موسیقی عامهپسند نیز چهرههای جدیدی را به همین شکل به دنیای رسانه معرفی کرد و ابعاد تازهای از شهرت را در میان عموم به وجود آورد.
در اواخر دهه 60 میلادی، صنعت چاپ و نشر کتاب شروع به ترغیب افراد مشهور برای انتشار زندگینامههایشان کرد و این شیوه هم مورد استقبال فراوان قرار گرفت.
نقش شبکه های اجتماعی در افزایش سلبریتی
با ورود شبکههای اجتماعی، قواعد بازی رسانهها هم تغییر یافت. تا پیش از آن، در یک هرم فرضی، سلبریتیها و نخبگان در راس حضور داشتند، اما به لطف شبکههای اجتماعی، جا برای هر کسی در راس این هرم باز شد. این قواعد تازه، نهتنها قابلیت شهرت را برای هنرمندان نوپا و ورزشکاران جوان، بلکه تقریبا برای هر کسی، حتی افرادی با کمترین خلاقیت و استعداد، فراهم کرد.
سلبریتیها در ایران
در ایران، با وجود گستردگی روزافزون سلبریتیها خصوصا در فضای مجازی بهواسطه دسترسی فراوان مردم از طریق تلفنهای هوشمند، کماکان تحقیق جامعی در زمینه پدیدهشناسی و آسیبشناسی اجتماعی این موضوع صورت نگرفته است. با نگاهی به تاریخ کوتاه این دست مطالعات، شاید به زحمت بتوان به شش سال قبل بازگشت. مرگ «مرتضی پاشایی»، خواننده پاپ جوان ایرانی در آبان سال ،1393 سیل طرفداران او را به خیابان کشاند و سبب شد تا بسیاری آن مراسم را با مراسم خاکسپاری بزرگان مذهبی و سیاسی کشور مقایسه کنند.
این اتفاق منجر به واکنش برخی جامعهشناسان از جمله دکتر «یوسف اباذری» نسبت به مقوله سلبریتیها شد. فارغ از درستی و نادرستی نقد ایشان، این اولین گام در راه شناخت و بررسی سلبریتیها در فرهنگ معاصر کشور به حساب میآید.
بیشک فقدان تحقیق مستمر و جامع در باب این موضوع میتواند به ایجاد معضلات اساسی خصوصا در میان خانوادهها از یک سو و هدررفتن فرصتهای بالقوه از سوی دیگر شود. در همین راستا، مجله موفقیت در پرونده این شماره سعی کرده است تا این موضوع را با بهرهگیری از کارشناسان حوزه رسانه، جامعهشناسی و روانشناسی مورد تحلیل و بررسی قرار دهد.