سن فقط یه عدده
بررسی فیلمهایی که در زمینه اعتیاد نوجوانها هشدار و راهکار دادهاند
اعتیاد در بین نوجوانان اتفاق جدیدی نیست. شاید امروزه بنابه دلایلی که کارشناسی و روانشناسی خاص خودش را میطلبد، این مهم در بین گروه سنی نوجوان شیوع پیدا کرده باشد، ولی همواره جامعه و خانوادهها، چه ایرانی و چه غیرایرانی، با این بلای خانمانسوز دستوپنجه نرم کردهاند.
مسلما نمیتوان به اعتیاد در سنین نوجوانی همانند سایر سنین نگاه کرد و برای بررسی این موضوع لزوما میبایست ذهن را از مسائل کلی اعتیاد و موادمخدر دور کرد و روی رفتارها و محیط متمرکز شد. همه این مسائل و شاید مهمترین آنها، یعنی حساسیتبرانگیزبودن این موضوع باعث شده فیلمسازان کمتری سراغ آن بروند و درنتیجه فیلمهای زیادی با محوریت اصلی اعتیاد نوجوانها ساخته نشود.
در ادامه، به بررسی فیلمها و سریالهایی پرداختهایم که هرکدام سعی داشتهاند از زاویهای تازه این موضوع را بررسی کنند.
ورزش دشمن اعتیاد!
نام فیلم: خاطرات بسکتبال/ کارگردان: اسکات کالورت/ بازیگر نقش اول: لئوناردو دیکاپریو/ سال تولید: 1995
فیلم در رابطه با یک نوجوان بسکتبالیست است که مدتی را با بیماری اعتیاد دستوپنجه نرم کرده و حالا بعد از ترک اعتیاد، قصه خود را روایت میکند. «
جیمی»، بسکتبالیست موردنظر که نقش او را «دیکاپریو» بازی میکند، در مدرسه تمایلی به درسخواندن و رعایت قوانین و مقررات نشان نمیدهد و سکانس آغازین فیلم هم با کتکخوردن او در مدرسه آغاز میشود. او به همراه سه تن از دوستانش که درواقع همکلاسی و همتیمی وی نیز محسوب میشوند، وقت میگذراند. از همان ابتدای داستان و از نوع برخورد او با تنبیهش در مدرسه میتوان فهمید که جیمی یک نوجوان سرکش و طغیانگر است که حاضر به رعایت قیدوبندها نیست. دوستان جیمی نیز همچون خود او پایبند به مسائل اخلاقی نیستند و اتفاقاتی را در مدرسه و سطح شهر به وجود میآورند که میشود صفت «بزهکار» را به آنها اطلاق کرد.
جیمی به همراه مادرش زندگی میکند. در طول فیلم، مادر جیمی، زنی مسئول و پیگیر نشان داده میشود و میتوان اینگونه برداشت کرد که در این مورد نمیتوان «غفلت والدین» را دلیل گرایش جیمی به اعتیاد دانست. مادرش جیمی را به درسخواندن تشویق میکند و به او برای پیداکردن کار توصیههایی میکند.
اعتیاد، سرگرمی کاذب
مهمترین دلیلی که میتوان از آن بهعنوان دلیل گرایش جیمی به اعتیاد نام برد، بُعد سرگرمی کاذبی بود که تبدیل به انگیزه جیمی شد؛ او در خاطراتش، درباره دفعه اولی که هروئین مصرف کرده، میگوید که صرفا امتحانکردن، دلیل اولیه مصرف او بوده و هرگز اتفاقاتی همچون تزریقکردن و درماندگی جهت تامین پول برای خرید مواد مخدر را برای خودش متصور نمیشد.
سقوط جیمی
جیمی از یک بسکتبالیست حرفهای که مربیاش از زیرنظرگرفتن او توسط استعدادیابها برایش گفته بود، به شخصی تبدیل میشود که برای تامین پول مواد مخدر دزدی میکند. اثراتی که مواد مخدر روی جسم و روحش گذاشت، باعث شده بود که بهدرستی نتواند در تمرینات تیم بسکتبال شرکت کند و بههمیندلیل درنهایت از مدرسه و تیم بسکتبال اخراج شد؛ حتی وقتی به مطلعبودن مادرش از اعتیاد خود پی برد، با مادرش دعوا و خانه را ترک کرد.
کارگردان به صراحت تصاویر مصرف مواد مخدر و اتفاقاتی را که در زندگی یک نوجوان درگیر اعتیاد میتواند رخ دهد، به تصویر میکشد و تغییرات رفتاری جامعه را با یک فرد معتاد نشان میدهد؛ حتی قراردادن یک منجی که درواقع یکی از دوستان جیمی بود، هم تاثیری در روند بهبود وی ندارد و درنهایت جیمی دستگیر شده و در زندان اقدام به ترک میکند.
عامل گرایش نوجوانان به سمت اعتیاد از نگاه فیلم خاطرات بسکتبال
شاید هدف اصلی ساخت فیلم، مونولوگهایی باشد که جیمی در انتهای فیلم میگوید. او عواملی مانند پتانسیل بالای نوجوانها در گرایش به سمت اعتیاد به علت روحیه کنجکاوی و شیطنت، عدم آگاهی نوجوانها و تخریب شخصیتی آنها در جمعهای دوستانه به علت عدم تمایل به بزهکاریها، را عامل گرایش ناخودآگاه نوجوانان به سمت اعتیاد میداند.
این فیلم بر اساس یک داستان واقعی ساخته شده است و جیمی بعد از ترک، کتاب خاطراتش را چاپ کرد و تبدیل به یک نویسنده و شاعر موفق شد.
عشق در یک کام
نام سریال: مادرانه/ کارگردان: جواد افشار/ بازیگران: مهدی سلطانی، لعیا زنگنه، شقایق فراهانی، هستی مهدویفر، عباس غزالی/ سال تولید: 1392
سریال مادرانه که در شبهای ماه مبارک رمضان سال 92 از شبکه سه پخش شد، جزو معدود سریالهای ایرانی است که اعتیاد یک نوجوان، آن هم از جنس یک دختر را به تصویر میکشد. در این سریال، پدر و مادر «رها» از هم طلاق گرفتهاند و رها وارد رابطهای عاطفی با یک ساقی مواد مخدر شده و این رابطه شروعی برای درگیری وی با مسئله اعتیاد میشود. رها شاید قربانی جدایی پدر و مادر خود بود و این جدایی، او را به سمت شروع یک رابطه عاطفی کنترلنشده برد و در خلال این رابطه بود که دوستداشتن و علاقه بهانهای برای شروع مصرف مواد مخدر توسط او شد.
رها که قبل از اعتیاد رابطه عاطفی و وابستگی شدیدی به پدرش داشت، بعد از آشنایی با پسر موردعلاقه و گرایشش به مواد مخدر، تبدیل به دختری گستاخ و حاضرجواب شد. او در مدرسه نیز شرایط خوبی نداشت و درگیری وی با همکلاسیها و روند نزولی درسخواندنش باعث شد مدیر مدرسه متوجه موضوع شود و برای کمککردن و پیداکردن راهحل او را به خانه خود ببرد.
عوامل موثر در اعتیاد نوجوان از نگاه سریال مادرانه
در سریال، علاوهبر تاثیر جدایی پدر و مادر بر روند اعتیاد نوجوانها، ما شاهد تاثیر تفاوت نسلی بر این موضوع نیز هستیم؛ مطمئنا بسیاری از نوجوانان معتاد لزوما فرزند طلاق نیستند و تفاوت نسلی و به تبع آن، آگاهینداشتن والدین از نحوه برخورد با فرزند و چگونگی ادارهکردن امورات او، از نوجوان فردی معتاد ساخته است. بررسی روحیات و خط فکری نوجوان میتواند به پیشبینی نوع برخورد او با بزنگاههایی همچون عشق و اعتیاد بیانجامد که این امر میتواند باعث برنامهریزی و تعیین روش مناسب برخورد با نوجوان شود. این موضوع در پدر و مادر رها دیده نشد و تمام دغدغههای پدر و مادر در سطح دلسوزی و محبت باقی ماند.
به دلیل مناسبتیبودن و پخش در ساعت مناسب، سریال با استقبال زیادی روبهرو شد و بازخوردهای زیادی را در برنامههای مختلف به خود اختصاص داد.
پدرها و مادرها و ما، متهمیم!
نام فیلم: خونبازی/ کارگردان: رخشان بنیاعتماد، محسن عبدالوهاب/ بازیگران : باران کوثری، بیتا فرهی، مسعود رایگان، بهرام رادان/ سال تولید: 1385
این فیلم شاید از مهمترین و بهترین فیلمهای ایرانی ساختهشده در این ژانر باشد؛ «سارا»، دختر معتاد فیلم، که از قضا فرزند طلاق نیز هست، با مادرش زندگی میکند. مادر سارا زنی دلسوز و دغدغهمند و در تلاش برای مداوای دخترش است و در این راه از هیچ کاری دریغ نمیکند؛ او حتی برای کنترل اوضاع و کمک به سارا وی را برای خرید مواد مخدر همراهی میکند.
تاثیر جامعه بر اعتیاد نوجوان از نگاه خونبازی
نویسنده و کارگردان با نشاندادن دغدغههای مادر سارا و نوع نگاه و رفتارهای پدرش، تکبعدینبودن علل و عوامل گرایش نوجوانان و جوانان به اعتیاد را گوشزد کرده است. چیزی که میتوان از این فیلم و نوع زندگی در آن برداشت کرد، این است که امروزه تاثیر جامعه و محیط بر افراد قطعا کمتر از خانواده نیست و والدین میبایست اصول تربیتی و روانشناختی خود را فراتر از مسائل نسلی و خانوادگی پیاده کنند و اقتضاهای محیط را در سبک زندگی خود و امور فرزندان دخالت دهند.
«خونبازی» تلاش زیادی در جهت معرفی چهرهای واقعی از یک دختر جوان معتاد دارد و تمام خواستهها و دردهای روحی و جسمی او را به تصویر میکشد؛ چرا که معتقد است دلسوزی خانواده و افراد جامعه تاثیری در بهبودی فرد معتاد ندارد و این، شناخت واقعی از تمایلات افراد معتاد است که میتواند راهی برای بازشدن گره اعتیاد، مخصوصا در گروه سنی نوجوان و جوان باشد.