از چه سنی کودکان را با مفاهیم جنسی آشنا کنیم؟

وقتی بچه‌ها سوال‌های ممنوعه می‌پرسند

زمانی که کرونا آمد و چاره‌ای جز آموزش آنلاین برایمان نگذاشت، مجبور شدیم خیلی چیزها را به زندگی کودکانمان وارد کنیم. یکی از مهم‌ترین آن‌ها، اینترنت و فضای مجازی بود. آن‌ها از طریق اینترنت درس می‌خواندند، گاهی با بقیه‌ی کودکان و حتی بزرگترها ارتباط می‌گرفتند و قطعا در این زمینه مشکلات زیادی هم داشتند. بیرون از خانه پر از مرگ بود. اگر به‌طور مستقیم از اعضای خانواده یا تلویزیون هم چیزی نمی‌شنیدند، حتما اضطراب والدین را حس می‌کردند.

تاثیرات کرونا در زندگی کودکان

کودکان تمام آن لحظات را دیدند؛ لحظات وحشت‌آور چک‌کردن کشته‌شدگان کرونا، شستن خریدها، دولایه ماسک‌زدنِ والدین، شستن و ضدعفونی‌کردن دست‌ها؛ همه‌ی این اعمال نشان می‌دادند که مرگ در کمین است. اما در کنار تمامی اضطراب‌ها، درون کودکان پر از عطش زندگی بود، چون کرونا ناگهان آمده و تعادل میان مرگ و زندگی را به‌هم ریخته‌بود. «

مواجهه کودکان با مسائل جنسی در فضای مجازی

فروید» بر این باور است که یکی از نمودهای مهم زندگی، رابطه‌ی جنسی است زیرا منشا باروری و تولد انسانی دیگر خواهد شد. عطش زندگی در کنار کنجکاوی جنسی مرتبط با سن و عوامل دیگری همچون افزایش پرخاشگری و خشونت خانگی، نداشتن آموزش قبلی درباره‌ی نحوه‌ی استفاده از فضای مجازی یا تنهایی و ندیدن همسالان، باعث شد بسیاری از کودکان در فضای مجازی با مسائل جنسی مواجه شوند که بعضا برای روانشان سنگین و غیرقابل‌هضم بود.

در آن زمان بود که خیلی از والدین دست به‌دامن روان‌شناسان کودک شدند تا به‌قول خودشان، کودکشان دچار بلوغ زودرس نشود. در عصر ارتباطات و همزمان با آنلاین‌شدن مدارس، تقریبا راهی برای جلوگیری از مواجهه‌ی کودکان با مسائل جنسی وجود ندارد. شما نمی‌توانید همیشه و همه‌جا محیط کودکتان را کنترل کنید؛ اما می‌توانید با تربیت جنسی صحیح، روانش را برای مواجهه با مسائل جنسی آماده کنید.

تربیت جنسی کودکان

 در برخی از کشورها، تربیت جنسی از چهارسالگی شروع می‌شود. الفبای اولیه‌ی تربیت جنسی یعنی خصوصی‌بودن اندام‌های جنسی، به‌دلیل ترس از آزار جنسی، خیلی زود فراگیر شد ولی بعد از دسترسی به فضای مجازی در زمان کرونا، بعضی کودکان می‌خواهند که در این زمینه بیشتر بدانند. آنچه دانستن آن ضروری است، ذاتی‌بودن «کنجکاوی جنسی» است. گاهی محرک سوالاتی مانند اینکه بچه‌ها از کجا می‌آیند؟ همیشه لزوما شنیدن چیزی از همسالان در مهد یا مواجه‌شدن با تصویری نامناسب در فضای مجازی نیست. گاهی اوقات آن‌ها می‌پرسند، چون زمانش فرارسیده که بپرسند.

اگر تربیت جنسی برای کودکان انجام نشود، چه‌می‌شود؟

سوال مهم بعدی این است: «اگر تربیت جنسی انجام نشود، چه‌می‌شود؟» همه‌ی کودکان به‌طور ذاتی و از بدو تولد، با سوالات جنسی متولد می‌شوند؛ ولی نحوه‌ی بروز این دغدغه‌ها در هرکدام متفاوت است. گاهی این دغدغه‌ها به‌صورت سوالات بارز جنسی از والدین جلوه‌گر شده و گاهی در بازی یا ارتباط با بچه‌های دیگر نمود پیدا می‌کنند.

 اما مسئله‌ی مهم این است که جای خالی و سوالات موجود در ذهن کودکان باید به‌نحوی پاسخ داده شوند. در صورتی که محیط، پاسخگوی سوالات آن‌ها نباشد، خودشان پاسخ هایی در ذهن خود برای سوالاتشان می‌سازند؛ پاسخ‌هایی که ممکن است ترسناک‌تر یا تلخ‌تر از حقیقت باشند.

مثلا ممکن است کودکی تصور کند که رابطه‌ی جنسی والدین توام با پرخاشگری است و طی آن، مادر آسیب می‌بیند. گاهی منشا برخی اضطراب‌های کودکان که مبهم و بدون وجود محرک خارجی است، ریشه در همین مسائل و دغدغه‌های درون‌روانی دارد.

آشنایی کودک با مسائل جنسی در بستر خانواده

 چه‌چیزی بهتر از اینکه آشنایی کودک با مسائل جنسی در بستر رابطه‌ی امنی همچون والد و فرزندی شکل بگیرد؟ زمانی که والدین بدون تعصب و با زبانی کودکانه، اقدام به تربیت جنسی می‌کنند، این پیام را به کودک می‌دهند که من اینجا هستم، برای دادن پاسخ‌های درست و علمی. اگر باز هم سوالات بیشتری داشتی به تو پاسخ خواهم داد.

برای تربیت جنسی کودکم باید از چه‌سنی شروع کنم؟

یک سوال مهم این است که برای تربیت جنسی کودکم باید از چه‌سنی شروع کنم؟ تربیت جنسی هر کودکی بسته به سن، آگاهی قبلی و شرایط فرهنگی که در آن قرار دارد، متفاوت است. توصیه‌ی یک سن مشخص تقویمی که برای همه‌ی کودکان مناسب باشد، کار بسیار دشواری است چون معمولا تفاوت هایی میان سن تقویمی و سن عقلی کودکان مشاهده می‌شود. برخی پژوهش‌ها به سن تقویمی 3 یا 4 اشاره کرده‌اند ولی اگر کودکی زودتر به مهد کودک می‌رود، بهتر است تربیت جنسی هم زودتر باشد.

تربیت جنسی کودک را از کجا شروع کنیم؟

سوال دیگری که زیاد مطرح می‌شود، این است که از کجا شروع کنیم؟ از آموزش مفهوم اندام‌های خصوصی. کودک لازم است با منطقه‌ی اندام‌های خصوصی هر دو جنس آشنا شود. خصوصی بودن به‌معنای آن است که کسی نباید به این اندام‌ها دست بزند یا آن‌ها را ببیند و همچنین کسی نباید از ما بخواهد که به اندام‌های خصوصی‌اش دست بزنیم یا آن‌ها را ببینیم. اینها جزو لمس‌های غیرمجاز هستند که در صورت بروز باید حتما به والدین، مربی مهد یا بزرگترها اطلاع داده شود. حتی اگر کسی از شما خواست و گفت که این یک راز است، شما نباید باور کنید چون این‌ها رازهای غیرمجاز  هستند. برای اکثر کودکان زیر چهارسال، تا همین‌جا کفایت می‌کند ولی برخی از کودکان، سوالات بیشتری دارند.

تفاوت‌های جنسی میان دختران و پسران و نام‌ اندام‌های جنسی دختران و پسران

مرحله‌ی بعدی تربیت جنسی، دانستن تفاوت‌های جنسی میان دختران و پسران و نیز، نام‌های اندام‌های جنسی آن‌هاست. کودکان با تولد نوزادی جدید در فامیل یا کنجکاوی جنسی در مورد تفاوت‌های بدن خودشان با بدن جنس مخالف، متوجه تفاوت اساسی میان بدن دختران و پسران می‌شوند. اکثر آن‌ها می‌خواهند بدانند که چرا پسرها در ناحیه‌ی تناسلی، اندام اضافه‌تری دارند که دخترها فاقد آن هستند.

اسامی واقعی اندام جنسی

موضوع بعدی در مورد اسامی واقعی اندام جنسی ست. در دوران کودکی ممکن است کودکان برای سینه‌ی مادر یا اندام‌های جنسی خودشان و بقیه، نام‌های کودکانه‌ای بگذارند. حال با مواجهه با سایر کودکان در مهد، متوجه خواهند شد که نام واقعی آن‌ها، چیز دیگریست. این حقیقت توام با پی‌بردن به خجالت یا پنهان‌کردن اسامی واقعی است. انگار که کودکان، راز پنهانی دارند که بقیه چیزی درباره‌اش نمی‌دانند.

 نمایش تصاویر کارتونی اندام‌های جنسی و گفتن اسامی علمی آن‌ها در این مرحله اهمیت دارد. در این مرحله، نامِ خصوصی رنگ می‌بازد و اسامیِ واقعی رو می‌شوند؛ اسامی همچون اندام تناسلی پسرانه و دخترانه یا دقیق‌تر از آن. آنچه در این مرحله اهمیت دارد، خجالت نکشیدن والدین و این باور است که کودک اکنون نیاز دارد بداند. هرگونه معذب‌بودن والدین، کنجکاوی کودک را بیشتر خواهد کرد. درست مانند شکلاتی که در یک‌جعبه می‌گذارید و بی‌‌آنکه کودک بداند محتوای جعبه چیست، از او می‌خواهید که اصلا به آن دست نزند. مسئله اینجاست که اگر از کودک درخواست نمی‌شد که دست نزند و اگر او را متوجه این ممنوعیت نمی‌کردید، به‌احتمال زیاد هرگز به آن دست نمی‌زد. حال که در بستر رابطه‌ای امن، می‌خواهید تربیت جنسی کودک را انجام دهید، باید برای تمام سوالات احتمالی آماده باشید.

نکته‌ی حائز اهمیت اینجاست که تربیت جنسی مانند جویدن لقمه‌ی هضم نشده برای کودک است. زمانی که روان کودک، سوالاتی در مورد مسائل جنسی دارد، شما آن لقمه را از کودک می‌گیرید، می‌جوید و حالا که کوچک و قابل هضم شده، به او پس می‌دهید. پس مهم است که بدانید کودک چقدر فهمیده و چه اصلاحاتی لازم است در اطلاعاتی که می‌داند، صورت پذیرد. پس بدون آنکه معذب شود، درست زمانی که به‌نظر خودتان، در رابطه‌ای خوب و دوستانه با او هستید، با کمک سرنخ‌هایی مانند خاطره‌ی دیدن تعویض پوشک خواهر یا برادر کوچکترش یا مثلا سوال خودش در مورد تفاوت اندام جنسی‌اش با والد جنس مخالف، تربیت جنسی را آغاز کنید و اگر شروع یا ادامه‌ی آن سخت است، در این زمینه حتما از یک روان‌شناس کودک کمک بگیرید.