چرخهی پیشگویی خودکامبخش را بشناسیم
اثر پیگملیون و تاثیرات آن
تصور کنید آزمون مهمی در پیش دارید و دوست دارید آن را با موفقیت پشت سر بگذارید. اما یک مشکل کوچک وجود دارد. باور شما این است که قبولی در چنین آزمونی آنقدر سخت است که شما احتمالا از پس آن برنخواهید آمد. پس ناخودآگاه بهجای اینکه تمام تلاش خود را معطوف به آمادگی برای شرکت در این آزمون کنید، مدام کارهای مختلفی برای خود میتراشید یا وقت خود را صرف چیزهایی میکنید که اهمیت چندانی ندارند. بالاخره روز آزمون فرا میرسد و نتایج مشخص میشود: شما قبول نشدهاید! با اینکه ناراحت هستید ولی همزمان به خودتان میگویید که از اول هم میدانستید این کار نشدنی است و این روز را پیشبینی کرده بودید. اما آیا واقعا شما قدرت پیشگویی داشتهاید یا اینکه باور شما به عدم قبولی در آزمون، مانع از تلاش شما شده بود؟ تحقیقات زیادی نشان دادهاند که پیشگویی در کار نیست و پای باور افراد در میان است.
پیشگویی در کار نیست!
جامعهشناسی بهنام «رابرت مرتن» برای نخستین بار اصطلاح «پیشگوییِ خودمحققکننده» را برای توصیف چنین شرایطی بهکار برده است. او اعتقاد دارد: «تعریف اشتباه ما از یک موقعیت، رفتار جدیدی را برمیانگیزد و همان رفتار باعث میشود تصور اشتباه اولیه به واقعیت بپیوندد.»
افراد بسیاری بعد از مرتن به تحقیق در مورد این پدیده پرداختند و در حوزههای مختلف با نامهای متفاوتی همچون تاثیر انتظارات، اثر پیگملیون یا رزنتال، اثر ادیپ، اثر گولم، اثر پلاسیبو و... از آن استفاده کردند.
«پیشگوییِ خودکامبخش» تنها حاصل باور خود فرد نسبت به خودش یا شرایطش نیست، بلکه میتواند ناشی از باوری باشد که دیگران بر اساس انتظارات خودشان به او تحمیل کردهاند. این باور همچنین میتواند باوری مثبت باشد یا منفی، میتواند باور فردی باشد یا باوری مرتبط با دیگران و روابط اجتماعی. هر چه باشد، باوری است که میخواهد واقعیت را با خودش سازگار کند.
چرخهی پیشگوییِ خودمحقَق
وقتی پیشگویی خودمحقق ناشی از باورهای دیگران نسبت به ما باشد، به آن اثر پیگملیون هم میگویند. بر اساس این نظریه، وقتی ما انتظار رفتار خاصی از دیگران داریم، احتمال دارد خودمان هم به شیوهی خاصی رفتار کنیم که منجر به بروز همان رفتار در دیگران شود که آن را پیشبینی کرده بودیم.
این وضعیت در یک چرخه رخ میدهد و شامل چهار مرحله میشود:
1- رفتار ما با دیگران، روی باور آنها نسبت به ما تاثیر میگذارد.
2- باور دیگران نسبت به ما، رفتار آنها در مقابل ما را شکل میدهد.
3- رفتار آنها در مقابل ما، باور ما نسبت به خودمان را تحت تاثیر قرار میدهد.
4- باور ما نسبت به خودمان روی رفتار ما با دیگران تاثیر میگذارد و ما را دوباره به مرحلهی اول بازمیگرداند.
چطور پیشگویی سازندهتری داشته باشیم؟
برای اینکه بتوانید باورهای مثبت را در خود ایجاد کنید و در نتیجه پیشگوییهای خودکامبخش مثبتی داشته باشید مهم است که:
1- مراقب نگرش و باورهای خود باشید و مدام آنها را چک کنید. اعتمادبهنفس و خودباوری را در خود تقویت کنید تا بتوانید پیشگوییهای مثبتی برای خود داشته باشید.
2- انتظارات واقعبینانه از خودتان داشته باشید تا بتوانید به اهدافی که میخواهید برسید. انتظارات غیرواقعی که محقق نمیشوند، به باور شما نسبت به خودتان آسیب میزنند.
3- پذیرای ایدهها و فرصتهای جدید باشید و از روشهای مختلف برای رسیدن به اهداف خود استفاده کنید تا شانس موفقیت خود را بالا ببرید.
4- تابآوری خود را افزایش دهید تا وقتی که به مانع یا چالشی برخوردید، سریع دست از اقدام و تلاش نکشید و بتوانید دوباره بلند شوید و به راه خود ادامه دهید.