انواع سبک‌های ارتباطی مخرب و سازنده

مشاجرات در نقطه‌ای تمام می‌شود که شروع شده!

بی‌مرافعه ؟! چرا بی‌مرافعه؟! دو کوزه‌ی بی‌جان را هم اگر یک عمر کنار هم بگذاری، گاهی سرهایشان به هم می‌خورند و درد می‌گیرد. مهم این است که مدام سری نشکند و لبی پر نشود. نادر ابراهیمی

«دکتر گاتمن» پژوهشگر ازدواج در کتاب«هفت اصل برای موفقیت در ازدواج» می‌گوید: «همه‌ی مشکلات زناشویی از کوچک‌ترین رنجش‌ها تا جنگ‌های تمام عیار، در دو دسته‌ی قابل‌حل یا دائمی قرار می‌گیرند که 69درصد آن‌ها دائمی هستند و به‌صورت‌های مختلف، همیشه بخشی از زندگی شما خواهند بود.» او تاکید می‌کند: «با وجود این مشکلات، زن و شوهر می‌توانند با رضایت به زندگی‌شان ادامه دهند، البته اگر بتوانند روشی را برای برخورد با مسائل پیدا کنند.» بنابراین مشاجره و تعارض در هر زندگی و خانواده‌ای وجود دارد. بسیاری از زوجین از سبک‌های غیرسازنده برای حل این تعارضات استفاده می‌کنند زیرا با مهارت‌ها و سبک سازنده و صحیح آشنا نیستند. در این مقاله در مورد انواع و آسیب‌های این سبک‌های غیرسازنده که یکی یا هر دو زوج به‌کار می‌بندند و همین‌طور، روش سازنده‌ی حل تعارض صحبت کنیم.

***

 سبک اجتنابی:

 یکی از زوجین یا هر دو، از موضوعاتی که می‌تواند تنش‌زا باشد و از افرادی که با آن‌ها اختلاف دارند، اجتناب می‌کنند. آن‌ها هنگام تعارض یا ایجاد مشکل، عقب‌نشینی می‌کنند. آن‌ها حتی وارد مباحثه با یکدیگر هم نمی‌شوند چون به‌شدت از مشاجره و تنش واهمه دارند. رفتار اجتنابی آن‌ها هم به‌صورت فیزیکی و هم هیجانی است. فیزیکی یعنی برای فرار از بحث و مشاجره به اتاق می‌روند یا خود را مشغول کاری می‌کنند. از لحاظ عاطفی نیز با سردی یا قهر کردن پاسخ می‌دهند. احتمالا آن‌ها درگیر احساس ناامیدی هستند و فکر می‌کنند به‌هرحال برنده نیستند، پس چرا در مورد مشکل بحث کنند. این افراد در خانواده‌هایی بزرگ شده‌اند که حق ابراز نظر نداشته‌اند یا وقتی از حق خود دفاع می‌کردند، آتش جنگ برپا می‌شده است. به‌نظر آن‌ها تلاش برای حل اختلافات، کاری بیهوده است و باید خشم خود را کنترل کنند؛ یا اینکه جنگ کردن برای خواسته‌ها اشتباه است و نباید در تعارض‌ها از خود واکنشی نشان داد.

طبق نظر گاتمن، همسران فراری از جروبحث، باور دارند که ارزش‌ها و نقطه‌نظرات مشترکشان بسیار بیشتر و قوی‌تر از اختلاف‌هایشان است. این افراد به‌جای بحث با یکدیگر، سعی می‌کنند مشکل را به‌تنهایی حل کنند یا امیدوارند که مشکل خودبه‌خود، به‌مرور زمان برطرف شود. بنابراین بعد از مدتی همسرانشان به‌خاطر این عقب‌نشینی و انکار یا طفره و سکوت آن‌ها، عصبانی‌تر و پرخاشگرانه‌تر مشاجره می‌کنند و آن‌ها نیز بیشتر فاصله می‌گیرند.

2. سبک برنده:

 در این سبک، فرد می‌خواهد به‌هر قیمتی برنده شود. سلاح‌های مورد علاقه‌ی او، ترساندن و اقدام عملی است. دوست دارد به‌شما بگوید که هرچیزی اشکالاتی دارد و اینکه چرا حق با اوست! او تدافعی عمل می‌کند تا در بحث موفق شود یا از بروز تنش جلوگیری کند؛ حالا به‌هر وسیله‌ای که شده؛ از وضع قوانین تا تحقیر، تهدید، خشم یا هر کار دیگری که از جنگ و مشاجره پرهیز کند و بگوید حق با من است. به‌طور مثال می‌گوید: «در این خانه کسی حق ندارد صدایش را بلند کند!» یا وقتی که مشکلی پیش می‌آید، به‌جای اینکه به مذاکره و پیدا کردن راه‌حل بپردازد، خط‌ونشان می‌کشد یا سرزنش می‌کند: «یادت هست من گفتم وام نگیر؟ حالا قسط عقب‌افتاده! فهمیدی چه‌کار کردی؟» در زیر نقاب زورگوییِ او، ممکن است فردی ترسو وجود داشته باشد که به‌هر قیمتی شده می‌خواهد خوب به‌نظر آید. این‌گونه افراد، بغض‌ها و عداوت‌ها، ناراحتی‌ها و اشتباهات را در دل دارند تا در وقت مناسب آن‌ها را به‌کار برند. همچنین بسیار حساس و شکننده هستند. همسران این افراد مجبورند احساسات خودشان را سرکوب کنند اما بالاخره یک‌روز از تاکتیک‌های آن‌ها خسته و کلافه می‌شوند و از کوره درمی‌روند.

3. سبک جنگجویی:

 جنگجو همیشه از روش حمله استفاده می‌کند. او استاد زخم‌ِزبان و خشونت کلامی است و ترجیح می‌دهد همسرش را بد جلوه دهد تا ضعف‌های خودش معلوم نشود. یک جنگجو مسئولیت رفتار و اشتباهات خود را نمی‌پذیرد؛ همیشه سعی می‌کند نظر خود را بر دیگری تحمیل کند و به‌طور یک‌طرفه، علاقه‌ها و خواسته‌های خودش را مهم‌تر از خواسته‌های همسرش می‌داند. او می‌جنگد تا حقش را بگیرد. این افراد از خانواده‌هایی می‌آیند که جنگ و مشاجره کار هر روزشان بوده و دعوا و مرافعه برای آن‌ها یک امر عادی است. اتفاقا زمانی که همسرشان از مشاجره دلگیر می‌شود، برایشان عجیب است. دسته‌ی دیگر از جنگجوها بر عکس دسته‌ی اول، چون می‌خواهند جنگ را در نطفه خفه کنند و از تعارض و فکر کردن به تعارض اجتناب کنند، به‌صورت ناگهانی و بی‌مقدمه وارد جنگ می‌شوند. به‌طور مثال زمانی که قرار بوده به مهمانی بروند، وقتی دیر به خانه می‌رسند، پیش‌دستی کرده و به‌جای عذرخواهی یا پیدا کردن راه‌حلی برای به‌موقع رسیدن به مهمانی، فریاد می‌زنند: «تو چرا شب‌ها قرار مهمانی می‌گذاری؟! 10بار زنگ می‌زنی جواب نمی‌دهم یعنی کار دارم! خودت بفهم که دیر می‌آیم! مهمانی را کنسل می‌کردی!» و چنان بلوایی به‌پا می‌کند که همسرش مجبور شود از مهمانی صرف‌نظر کند. با این دو روش، هیچ‌وقت اختلاف‌نظر یا مشکل ایجاد شده حل نمی‌شود و مشکلات بر روی هم تلنبار می‌شود یا ناراحتی‌ها به‌صورت موقتی پس زده می‌شود. روزی می‌رسد که این احساسات و خشم‌های پس‌زده شده، طغیان می‌کند و این رابطه به پایان می‌رسد. اگر سبک طرف مقابل هم این باشد، هیچ‌کدام تسلیم نمی‌شوند و مشکلاتشان بیشتر می‌شود.

 سبک بلاتکلیفی:

در این سبک، زوجین به‌دنبال راهی هستند که از مشاجره جلوگیری کنند. یعنی به‌دنبال راهکار و راه‌حلی به‌ظاهر منطقی هستند برای اینکه از هر چیزی که باعث تنش و مشاجره می‌شود، پیشگیری کنند. بدون حل مشکلات فقط بر روی آن‌ها سرپوش می‌گذارند و با امتیاز دادن و گرفتن از هم برای جلوگیری از تنش، از مشکل اصلی غافل می‌شوند. همسر با وعده دادن به‌طور مثال می‌گوید: «بذار حالا ببینیم چی پیش میاد تا اون‌موقع یه‌کاری می‌کنیم!» یا حل مشکل را گردن هم می‌اندازند: «هر کاری صلاح می‌دونی خودت انجام بده!» یا دیگری را درک نمی‌کنند: «چرا هر بار سرِ رفتن به خونه‌ی مادرم باید بحث کنیم؟ مادرِ من بی‌منظور حرف می‌زنه! تو الکی ناراحت می‌شی!» کم‌کم زندگی آن‌ها از خشم فروخورده و مسائل حل نشده لبریز می‌شود. در این سبک، مسئله و تعارضِ پیش‌آمده، حل نشده باقی می‌ماند و اختلاف کلافه‌کننده و طولانی‌تر می‌شود.

5. سبک سازش‌گری:

در این سبک، زن یا شوهر از علاقه‌ها و خواسته‌های خود می‌گذرد و به همسرش اجازه می‌دهد تا به خواسته‌هایش برسد. او از ترس اینکه رابطه خراب شود، سعی می‌کند اختلاف را کم‌رنگ کرده و با سرکوب یا انکار احساسات، خواسته‌ها و نیازهایش، قصد دارد از مشاجره و دعوا جلوگیری کند. این‌گونه افراد احتمالا در کودکی تجربه‌ی منفی و تلخی از مشاجره و کشمکش داشته‌اند و حالا می‌خواهند بدون برپایی جنگ و مشاجره، احساسات و خواسته‌ها و حتی نظراتشان را غیرعلنی و نامحسوس بیان کنند. فرد سازش‌گر با استفاده از روش‌های منفعلانه‌ای مانند غُر زدن و کنایه یا رفتارهای غیرکلامی مانند سکوت و آه و ناله، می‌خواهد همسرش را متوجه مشکل یا درخواست خود کند. در این سبک، مشکل به‌طور واضح بیان نمی‌شود. فرد سازش‌گر بالاخره خسته می‌شود و احساس مورد سوء‌استفاده قرار گرفتن و قربانی بودن می‌کند. او ممکن است یک‌باره همسرش را ترک ‌کند یا در مواقع بروز مشکلات کوچک، با تکانش‌گری پاسخ دهد.

6. سبک مذاکره کننده:

 یک مشکل با فرار، پرخاشگری و سرکوب حل نمی‌شود. در هنگام تعارض بهتر است مانند یک تیم عمل کنید و مشکل خود را یک دشمن مشترک بدانید. سبکی سازنده است که در آن برای حل مشکل یا تعارض از این نکات و مهارت‌ها پیروی شود:

• گفت‌وگوی سازنده: به‌نوبت صحبت کنید. به‌هم فرصت صحبت بدهید و کلام طرف مقابل را قطع نکنید. با دقت به صحبت و شکایت یا احساساتی که همسرتان دارد، گوش دهید تا این احساس را در او ایجاد کنید که برایش ارزش قائل هستید. گوش دادن دقیق باعث می‌شود که با نظر یا برداشت همسرتان آشنا شوید. این کار، احتمال پیش آمدن سوء‌تفاهم‌ها را کمتر می‌کند. به طرف مقابل حمله نکنید. با کلمه‌ی «من» شروع کنید نه کلمه‌ی «تو». مثلا: «من هر بار که بلند و تند صحبت می‌کنی، مضطرب می‌شوم.» با این روش، طرف مقابل گارد نمی‌گیرد و احساس شما را درک می‌کند. در مواقعی برای اینکه تنش را کمتر کنید، از کلمات «سعی می‌کنم» و «متاسفم» استفاده کنید. مثلا: «من متاسفم؛ قصدم ناراحت کردن تو نبود. سعی می‌کنم دیگر تکرار نشود.» به‌جای استفاده از جملات امری، از جمله‌های خواهشی استفاده کنید: «برای بچه‌ات هم وقت بگذار.» یا: «می‌شه یک‌وقت برای بازی بچه در نظر بگیری؟ آخه خیلی به محبتت نیاز داره.»
• بیان شفاف احساسات: احساسات و نگرانی‌هایتان را صادقانه و مودبانه با هم درمیان بگذارید. سریعا پیش‌داوری نکنید. از طرف مقابلتان سوال بپرسید و از او بخواهید برداشت، احساس خودش یا موقعیتی که از آن ناراضی است را تفسیر کند. به خواسته و احساسات شریک زندگی‌تان توجه داشته باشید: «دقیقا چی این‌جوری تو رو به‌هم ریخته عزیزم؟» از کلی‌گویی یا استفاده از کلمات همیشه و هیچ‌وقت بپرهیزید.
• پرداختن به مشکل اصلی: در مورد راه‌حل‌های مشکل به مذاکره بپردازید. در هر مذاکره فقط روی یک مشکل متمرکز شوید، نه بیشتر.
• همدلی: همدلی یعنی خود را جای طرف مقابل بگذارید و از دید او به موضوع و مشکل نگاه کنید. این به شما کمک می‌کند تا در ارائه‌ی راه‌حل‌ها، منافع و رضایت طرف مقابل را نیز درنظر بگیرید.
• ارائه‌ی راه‌حل: هر دوطرف باید درمورد چندین مشکل، راه‌حل خلاقانه ارائه دهند و لازم است به نظرات یکدیگر توجه کنند.
• ایجاد وقفه: قبل از آنکه عصبانی شوید، موقتا به گفت‌وگو خاتمه دهید تا آرامش خود را به‌دست بیاورید: «به‌نظرم بهتره کمی به‌هم فرصت بدیم؛ الان هردوی ما عصبی هستیم؛ وقتی آروم شدیم، ادامه می‌دیم.»

  به‌کار گرفتن روش برد-برد: وقتی راه‌حل ارائه می‌دهید، به هدف نهایی فکر کنید. حل مشکل و بهبود رابطه، هدف نهایی است و بهترین گزینه، ارائه‌ی راه‌حل‌هایی است که هم منافع شما و هم منافع دیگری را تامین کند.

و نکته نهایی اینکه:

مشاجرات در نقطه‌ای تمام می‌شود که شروع شده است؛ پس با لحنی آرام شروع کنید. تحقیر، توهین و سرزنش نکنید، زیرا این‌ها مرزهای زندگی مشترکتان را از بین می‌برند. اختلافات گذشته را پیش نکشید. مسائل خصوصی و اختلافات خود را با دیگران بازگو نکنید. انعطاف‌پذیر و انتقادپذیر باشید و دنبال مقصر نگردید. در مورد اینکه هر کدام از شما به چه‌میزان در مشکل نقش دارید، گفت‌وگو کنید. در مواردی هم که این راهکارها برای‌تان موفقیت‌آمیز نبود، باید حتما از یک متخصص زوج‌درمانگر کمک بگیرید.