فاطمه برزگر |
1403/02/22 |
نقد و بررسی فرهنگ مراجعه به روان‌شناس در سینمای ایران با تحلیل سریال «افعی تهران»
یک افعی به غایت زهرناک
واژه فرهنگ عموما به دو معنی مورد ا‌ستفاده قرار می‌گیرد. معنای اول دایره‌المعارفی است و گردآوری‌شده از واژگان تخصصی در یک حوزه‌ی مشخص؛ همچون اطلس‌های گردشگری یا دانشنامه‌های لغت. در برخی منابع از آن تحت عنوان فرهنگ‌نامه نیز یاد می‌شود. اما معنای دوم واژه‌ی فرهنگ آن چیزی‌ست که در این مقاله قصد صحبت درباره‌ی آن را داریم، یعنی راهنمای مرجع برای مراجعه به روان‌شناس.
مراجعه به روان‌شناس به‌خودی‌خود یک فرهنگ است. این‌که آحاد جامعه مراجعه به مشاور و روان‌شناس را جزو زندگی روزمره خود قرار دهند و همچون یک تابو به آن نگاه نکنند. تا حدود 6 سال گذشته مراجعه به روان‌درمانگر در افکار عمومی اقدامی مفتضحانه و مایه‌ی بی‌آبرویی دانسته می‌شد. اما رفته‌رفته و با گذشت زمان مخصوصا در بین نسل جوان و همچنین افراد تحصیل‌کرده و قشر روشنفکر این امر به موضوعی کاملا عادی بدل شده و حتی در بسیاری از نقاط شهر تهران و برخی کلان‌شهر‌ها مراجعه به روان‌شناس عامل فخر و مباهات است که آن‌هم خالی از ایراد نیست. کوتاه بگویم مراجعه به روان‌شناس اقدامی ضروریست که از آن نه باید خوشحال و نه ناراحت بود.
همانطور که بارها توسط جامعه‌شناسان و پژوهشگران علوم اجتماعی به این نکته اشاره شده است به جرات می‌توان گفت اصلی‌ترین مشکلی که کشور‌های در‌حال توسعه از جمله‌ایران در روند رسیدن به توسعه با مانع مواجه هستند.این است که پیش از ورود یک پدیده، فرهنگ آن پدیده وارد نمی‌شود . فرهنگ مراجعه به روان‌شناس دارای ابعاد گوناگونی است که در قالب سریال افعی تهران به‌کارگردانی سامان مقدم و نویسندگی پیمان معادی و پویا مهدوی‌زاده، که به تفصیل توضیح خواهیم داد.
فرهنگ مراجعه به روان‌شناس چیست و شامل چه مواردی است؟
فرهنگ روانشناسی شامل عمده مطالبی درباب خطوط قرمز اتاق درمان خط قرمزهای آن و مواردی که باید از پیش دانست است که موجب می‌شود مراجعین بهترین بهره‌ی ممکن را از جلسات درمان دریافت نمایند که در سریال افعی تهران عمدا یا سهوا به تصویر کشیده شده است. در‌واقع کم‌التفاتی سینما به جامعه‌ی روانشناسی چیز جدیدی نیست.
پیش‌تر هم در فیلم‌های د‌یگری شاهد این کم‌توجهی و اتفاقات عجیب و غریب در اتاق درمان بوده‌ایم که بعضا به‌طور سهوی اتفاق افتاده است. حالا هم این سریال افعی تهران مورد انتقاد شدید قرار گرفته، هرچند با ادامه‌ی تماشای سریال متوجه می‌شویم که در سریال شاید عمدی در کار بوده است و اعمال غیر‌حرفه‌ای از جانب تراپیست، برای معرفی کردن یک تراپیست غیر‌حرفه‌ای به مخاطب بوده است که به هر حال با منطق روایی فیلمنامه قابل‌توجیه است.
مفهوم گارد در اتاق درمان
از بدو ورود درمانجو به کلینیک فرایند درمان آغاز می‌شود. حتی دیزاین اتاق درمان حائز اهمیت است. اگر بخواهیم این موارد را کامل‌تر شرح دهیم باید به پشت میز نشستن درمانگر یا لباس بیش از حد رسمی پوشیدن و یا بیش از حد کژوال اشاره کنیم.
برای مثال در سکانس‌های ابتدایی سریال افعی تهران مربوط به مراجعه‌ی آرمان به کلینیک روانشناسی شاهد درمانگری هستیم که پشت میز می‌نشیند و این نخستین خطای درمانگر است، زیرا نشستن پشت میز و به‌طور کلی قرار گرفتن مانعی فیزیکی در میان مراجع و درمانگر، گارد محسوب می‌شود. میز در‌واقع مانند حصار و سدی در برابر مراجع قرار گرفته و درمانگر را در موضعی بالاتر از وی قرار می‌دهد. علاوه بر این میزان فاصله صندلی مراجع و درمانگر نیز از اهمیت زیادی برخوردار است؛ به‌طوری‌که این فاصله نه خیلی زیاد و نه بسیار کم باید باشد.
چرا تصویر روان‌شناس در سینما مهم است؟
اما مورادی وجود دارد که اصلا مورد توجه روان‌شناسان منتقد به این سریال نیز واقع نشده است. تا وقتی در سینما یک موضوع به تصویر کشیده نشود تعریف مشخصی در ذهن افراد پیدا نمی‌کند؛ در‌نتیجه بسیار مهم است که روان‌شناس درست به تصویر کشیده شود و از کلیشه‌ها و ژست‌های روشنفکری مبرا باشد. واقعیت این است که فیلم‌ها باید از زندگی واقعی ساخته شوند، اما بعضا شاهد این هستیم که واقعیت براساس فیلم‌ها ساخته می‌شود.
به‌عنوان مثال، چند نفر از ما واقعا یک دزد یا قاتل را از نزدیک دیده‌ایم؟ اما در ذهنمان تصویری از یک دزد را متصور هستیم که توسط سینما در ذهنمان ایجاد نقش بسته است. این تصویر مصداق بارز همین جمله است که گاهی اوقات واقعیت از روی سینما ساخته می‌شود.
پرچم قرمز و خط قرمز در اتاق درمان
خط قرمز به هر آن چیزی گفته می‌شود که در اتاق درمان اگر زیر پا گذاشته شود قطعا روند درمان را مختل کرده و مورد آسیب جدی قرار می‌دهد. همان‌طور‌که در فیلم اشاره شد، مواردی از جمله ملاقات درمانگر و درمانجو با یکدیگر خارج از اتاق درمان و هر نوع ارتباطی مانند ارتباط تلفنی یا رد و بدل کردن هدیه و موسیقی جزو خطوط قرمز بسیار پررنگ و جدی در پروتکل درمانی روانشناسی محسوب می‌گردد. به این دلیل که هر نوع تماس خارج از اتاق درمان سبب وابستگی شده و آسیب‌های جدی به‌همراه خواهد داشت. اگر چنین وابستگی‌هایی (که در طی روند درمان امری شایع است و توسط تراپیست باید کنترل شود)، آن‌طور که در فیلم مشاهده کردیم، در بین مراجع و درمانگر ایجاد شود درمانگر موظف است فورا جلسات درمان را متوقف نماید.
اهمیت آگاهی از فرهنگ روانشناسی
می‌توان گفت اصلی‌ترین پیامد بی‌توجهی به فرهنگ مراجعه به روان‌شناس، عدم حصول نتیجه مطلوب است. قاعدتا اتاق درمان مکان امنی است که درمانجو مورد قضاوت قرار نگرفته و در اصیل ترین وضعیت خودش قرار دارد و این موضوع با فرهنگ مراجعه به روان‌شناس در تضاد نیست و این به‌معنای انجام یک‌سری مناسک نیست می‌خواهم بگویم آگاهی از فرهنگ مراجعه به روان‌شناس به این معنی نیست که باید اعمال خاصی انجام بدهید یا خودتان نباشید.
افعی به غایت زهرناک
عاملان اصلی در روند رشد، والدین یا فردی که نقش والد را برای کودک ایفا می‌کند، هستند. اگر روند رشد یک فرد سالم باشد، شخصیت او نیز سالم خواهد بود و فردی که دارای شخصیت سالم باشد کمتر دچار آسیب در زندگی خواهد شد. شخص سالم به فردی گفته می‌شود که نیاز‌های پایه‌ای زندگی وی از جمله دلبستگی ایمن، خودگردانی و کفایت، خویشتن‌داری، بیان سالم هیجان ها و تفریح به‌درستی برطرف شده باشد.
در دوران کودکی، مغز هیجانی کودک غالب است و مغز هیجانی تابع منطق و ا‌ستدلال نیست. این بخش از مغز که اصطلاحا به‌عنوان «مغز خزنده» یا Reptile Brain به‌کار برده می‌شود بیشترین مواد مغذی دریافتی توسط بدن را به خود جذب کرده و سوخت مورد نیاز خود را تامین می‌کند. در‌نتیجه تاثیر بسیار زیادی نسبت‌به ا‌ستدلال پذیری و منطق پذیری دارد. مفروضات مغز خزنده در کودکی ایجاد می‌شود و می‌توان گفت بُعد هیجانی طرحواره‌ها به‌همین علت قابل‌درمان نیستند. حافظه‌ی هیجانی از بدو تولد در وضعیت کاملا رسش‌یافته قرار گرفته و دارای درک است. کودکان از بعد هیجانی رویداد‌ها تاثیر می‌پذیرند و هیچ‌گاه آن را از یاد نمی‌برند.
از ویژگی‌های بسیار درست سریال افعی تهران ارجاع مداوم به کودکی شخصیت اصلی داستان است که خود بیانگر اهمیت دوران کودکی است. برای مثال، سکانسی که آرمان توسط پدرش در انباری حبس شده و پس از چند ساعت توسط مادرش در آغوش گرفته می‌شود. مادرش از ترس او تعجب می‌کند و می‌گوید «اینجا که خونه‌ی خودمونه. چرا می‌ترسی؟» در‌حالی‌که کودک بعد شناختی اتفاقات را درک نمی‌کند و این ترس به حدی درون اون نفوذ کرده که نمی‌تواند پدرش را درک کند. منظور از درک‌کردن علم و پذیرش نسبت‌به این موضوع است که او نیز می‌تواند اشتباه کند.
به‌همین علت بهتر است والدین پیش از فرزند‌آوری حتما به کلاس‌های فرزند‌پروری مراجعه نمایند و یا حتما یک روان‌شناس در‌کنار فرزند خود داشته باشند. در‌واقع کودک هیجانات را بدون شناخت تجربه می‌کند. (شناخت در روانشناسی به عمل یا فرایند به‌دست آوردن دانش و مفهوم از طریق تفکر، تجربه و حواس گفته می‌شود). برای مثال در سکانسی از فیلم، در ایام کودکی آرمان برق خانه می‌رود و او به‌دنبال پدر و مادرش می‌گردد، اما چون آن‌ها را در خانه پیدا نمی‌کند، در روان او طرحواره‌ی رهاشدگی ایجاد می‌شود.
در سکانسی دیگر از سریال افعی تهران، آرمان پس از سال‌ها با معلم خود برخورد می‌کند، معلمی که کلیه‌ی رفتار‌های اشتباه خود با دانش‌آموزان را انکار کرده و ابراز پشیمانی نمی‌کند. می‌توان گفت تنبیه غیر‌اصولی معلمان به‌شدت در ابتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی دخیل است و می‌تواند منجر‌به‌شکل‌گیری طرحواره‌ی بی‌اعتمادی و بدرفتاری در دانش‌آموزان شود که بعد‌ها به طرق مختلف از جمله رفتار‌های پرخاشگرانه و یا درماندگی در مقابل بد‌رفتاری‌های دیگران در آن‌ها بروز پیدا می‌کند.
شخصیت ضداجتماعی و ارتباطش با طرحواره‌ها
در یادداشت‌هایی درباره‌ی سریال افعی تهران، بعضی‌ها خود شخصیت اصلی فیلم، یعنی آرمان بیانی را افعی تهران دانسته‌اند. بنا به تعریف راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی تدوین و گردآوری شده توسط انجمن روان‌پزشکی آمریکا، شخصیت ضداجتماعی به آن دسته از افراد گفته می‌شود که ناقض قوانین اجتماعی بوده و اهمیتی به حقوق دیگران نمی‌دهند. این افراد عموما هنجارهای اجتماعی را رعایت نکرده و بعضا توسط مراجع رسیدگی به جرایم دستگیر می‌شوند. در‌واقع ارتکاب به جرائمی از جمله قتل و در پی آن بازداشت و مجازات از مشخصات بارز افراد مبتلا به این نوع اختلال است. علاوه بر این، چنین افرادی بسیار تکانشی و بدون فکر عمل می‌کنند و بسیار زودرنج و تحریک‌پذیر هستند.
افرادی که دارای اختلال شخصیت ضداجتماعی هستند.عموما دلایل قانع‌کننده و مغالطه‌آمیزی برای توجیه کارهایشان می‌آورند. بنابراین طرحواره‌ی شکست و طرحواره‌ی خودانضباطی ناکافی در افراد عادی می‌توانند منجر‌به بروز این اختلال شوند. این دو طرحواره در اثر عدم ارضا یا ارضای بیش از حد نیاز به خویشتن داری و نیاز به خودگردانی، کفایت و هویت ایجاد می‌شوند. انسان‌ها از بدو تولد تمایل دارند تا کارگردان زندگی خود باشند، یعنی دوست دارند ا‌ستقلال و عاملیت در روند زیست خود داشته باشند.
برای مثال کودکی که بسیار علاقه‌مند است و می‌خواهد خودش کارهای شخصی‌اش را به تنهایی انجام دهد، اگر توسط والدین با مانع مواجه شود مبنی بر این‌که نگران کودک هستند. لکن کودک با عدم ارضای این نیاز مواجه شده و احتمال ابتلا به طرحواره شکست در او بالا می‌رود. والدین می‌بایست در چنین شرایطی تسهیل‌گر کودک در انجام کارهایش باشند نه مانع.
کودکی که در چنین وضعیتی قرار گیرد اعتماد‌به‌نفس و کفایت کسب می‌کند و دارای هویتی مستقل می‌شود. علاوه بر این، کودکان موجوداتی غریزی، تکانشی و هیجان‌خواه هستند.و می‌بایست در آن‌ها نیرویی تحت عنوان مهارگر درون که منجر‌به خودکنترلی می‌شود، رشد نماید والدین باید برای کودک خود در سنین بالای 4 سال محدودیت‌هایی واقع‌بینانه و منطقی را مدون کنند که کودک ملزم به رعایت آن‌ها باشد. در چنین شرایطی، نیاز به خویشتن‌داری در کودک تقویت شده و بعد‌ها که وارد جامعه بزرگ‌تری می‌شود، مشکلی در انطباق اجتماعی پیدا نمی‌کند.
علاوه بر طرحواره‌های یاد شده، سایر دلایل از جمله مورد اذیت و آزار قرار گرفتن در ایام کودکی همچون خود آرمان و شخصیت زن قاتل با ایفای نقش مریلا زارعی در سریال افعی تهران و یا فرزند‌پروری بی‌ثبات از عوامل دخیل در این اختلال هستند.که عمدتا در اقشار کم‌سواد جامعه وجود دارند.
گذری بر زندگی استاد محمدرضا شجریان
دنیای اَبَرمتفکران
چه کسانی نباید در ایران کارآفرین شوند؟
تحلیل روانشناسی هیجان رفتاری در طرفداران فوتبال
ویژه نامه نوروزی مجله موفقیت، شماره 447
ویژه‌نامه‌ی نوروزی مجله موفقیت با حال‌‌و‌هوایی بهاری و در 100 صفحه به همراه مطالبی جدید، جذاب و خواندنی منتشر خواهد شد. در ویژه‌نامه نوروزی، علاوه بر بخش‌های ثابت مجله‌ی موفقیت که شامل بخش های کار، زندگی و پلاس است، حدود 30 صفحه مطالب ویژه‌ی نوروز خواهیم داشت که متناسب با روزهای سال نو همراه مخاطبان خواهد بود تا در تعطیلات عید بتوانند از خواندن آن لذت ببرند.در ویژه‌نامه عید نوروز هدیه‌ای ویژه هم به صورت فایل صوتی و تصویری و فقط برای خریداران ویژه نامه نوروزی موفقیت طراحی و تولید شده که می توانید از آن بهره ببرید.البته عیدی ما به شما ارسال پستی رایگان این ویژ‌ه‌نامه به سراسر ایران خواهد بود.مطالب اختصاصی نوروز در ویژه نامه نوروزی موفقیت اولین عید‌دیدنی نوروز 1403/ روایت رویارویی یک انسان با آدمک روانش بچه‌ها پاشین؛ مهمون داریم!/ پذیرایی عید با چاشنی طنز از دو توریست خارجی در ایام نوروز سالِ نو، منِ نو / تغییر، بهبود و موفقیت نیاز به پشتکار دارد هیچ آگاه‌شدنی بدون درد نیست! / گفت‌و‌گو با «سارا همتی»، بازیگر جوانی که به تازگی سرطان را شکست داد نوروز فنلاندی/ نوروز ما و نوروز آن‌ها فیلم روان‌شناسان یا روان‌فیلمسازان؟ / معرفی فیلم های روانشناسی برای دوستداران روان‌شناسی کتابِ‌ خوب بخوانیم / راهنمای مطالعه کتاب در روزهای نوروز حافظ شیرازی مصنوعی! / اولین گفت‌وگوی تاریخ با حافظ شیرازی تعطیلاتی خوش با تغذیه‌ی سالم / در ایام عید نوروز از جسم خود مراقبت کنیم (چطور در تعطیلات تغذیه سالم داشته باشیم) مدیریت زمان در سال جدید/ ترفندهای علمی زمان­سنجی عالی از کتاب «کِی» نوشته دنیل اچ پینکجدول ویژه و متفاوت مخصوص دورهمی‌های عید با هدیه ویژهبخش زندگی مجله‌ی موفقیتبخش زندگی مجله‌ی موفقیت هم مثل همیشه به مطالبی با زمینه‌ی روان‌شناسی، خودشناسی، سواد رابطه و ... پرداخته است. مطالب بخش زندگی به‌گونه‌ای طراحی و تالیف می‌شوند که برای تمام اقشار و مخاطبان قابل‌فهم باشند و چه متخصصان این علم و چه دوستدارانش بتوانند بهره‌ی کافی را از آن‌ها ببرند.در بخش زندگی مجله موفقیت این مقالات برای خوانندگان فهیم مجله موفقیت آماده شده اند: روان‌تحلیلی و سلامت روانی/ 16 نشانه‌ی سلامت روان از دیدگاه نانسی مک‌ویلیام روان‌شناسی تجمل‌گرایی/ تجزیه و تحلیل رفتار افرادی که تمایل به خرید کالاهای گران قیمت دارند نیاز به تفریح / کوچک‌ترین رفتار پدر و مادر ممکن است بزرگ‌ترین تاثیرات را بر فرزندشان بگذارد بُکُش و خوشگلم کن!/ بررسی دلایل گرایش افراطی به عمل‌های زیبایی دی شد و بهمن گذشت، وقت نوشتن رسید!/ سه تکنیک کاربردی نوشتاردرمانی برای ایجاد تغییر در سال جدید آرامش در طوفان/ چگونه در زمان بحران بر خود مسلط باشیم؟ جلوی ضرر رو از هر جا بگیری منفعته! / خطای EOC یا سوگیری «تعهد به خطا» با یک ‌دنده پیش نروید!/ درباره‌ی وضعیت «بودن» یا «انجام» چه می‌دانید؟ تربیت با AI / هوش مصنوعی، پلی میان تربیت مدرن و سنتی عیدِ آدم کجاست؟/ تجربه ی مادرانگی روزی که می‌خواستم زنده بمانم/ تجربه‌ی بیماری هر مهاجر قصه‌ای دارد/ چند روایت از چند مهاجر جایی به جز خانه / چرا نوجوانان دوست دارند ساعت‌های زیادی را خارج از خانه سپری کنند؟ پنج بذر برای مدیریت رفتار/ چطور با پرورش هوش‌هیجانی، پرخاشگری را در نوجوانم کاهش و سازگاری را افزایش دهم؟ کودک کتابخوان / عوامل موثر بر عشق به مطالعه در کودکبخش کار مجله‌ی موفقیتبخش کار مجله‌ی موفقیت در سال‌های اخیر عموما به مسائل مربوط به داستان برندهای مختلف، کسب‌و‌کار، نیروی انسانی، بازاریابی و فروش، اصول مذاکره، مدیریت و سواد مالی و ... می‌پردازد. در این شماره هم با مقالاتی از این دست در اختیار خوانندگان موفقیت خواهد بود:• نتفلیکس؛ ماراتن فیلم و سریال در خانه/ مدل‌های کسب‌وکار به سبک نتفلیکس• محصولات عالی هم شکست می‌خورند! / روش‌های بازاریابی و فروش ویژه‌ی کسب‌و‌کارهای خانگی• تاثیر بیوریتم بر رفتار سازمانی / توصیه‌هایی عملی برای مدیران در جهت بهینه‌سازی عملکرد کارکنان بر اساس بیوریتم• مخاطبان باهوشند! / از کمپین خوب تبلیغاتی تا خودزنی به وسیله‌ی آمارسازی• اطلاعات مهم است! / 4 مدل اطلاعاتی در مذاکره براساس پنجره‌ی «جو – هری»• انسانِ واقعی، هوشِ مصنوعی/ نکاتی پیرامون هوش مصنوعی و منابع انسانیبخش پلاس مجله‌ی موفقیتدر بخش پلاس این شماره مجله موفقیت میزبان دو زن موفق در دو عرصه‌ی متفاوت بوده‌ایم؛ زنانی که توانسته‌اند علی‌رغم محدودیت‌های موجود، راهشان را به سوی موفقیت باز کنند و در حیطه‌ی تخصص خود بدرخشند.همچنین بخش‌های ثابت بخش پلاس موفقیت که شامل داستان‌های شیوانا و پیام های موفقیت (فال موفقیت) است هم در این بخش گنجانده شده است.همچنین همانطور که مخاطبان وفادار موفقیت می‌دانند، در هر شماره از مجله موفقیت، مسابقه‌ی داستان کوتاهی برگزار شده و هر شماره، برندگانی داشته است که هدایای نفیسی را هم دریافت کرده‌اند. در ویژه نامه‌ی نوروزی موفقیت، سه داستان برگزیده‌ی نهایی مسابقات داستان کوتاه امسال مجله موفقیت معرفی شده‌اند که می‌توانید داستان‌هایشان را در بخش پلاس ممجله موفقیت بخوانید.مطالب بخش پلاس مجله موفقیت شامل این موارد است:• اینجا بساط عشق گسترده است/ راه و رسم زندگی تیتر: بیم‌ و امید‌های آینده‌ی ایران• روامداری؛ راز ماندگاری ایران در قرون و اعصار• بدو مریم، بدو / گفت‌وگو با «مریم طوسی»، سریع‌ترین دختر تاریخ ایران• «شاهزاده‌ی ایرانی» و چالش‌هایش / گفت‌و‌گو با «لیدا محمودی»، مدیرعامل موسسه‌ی فرهنگی آوای موج کتاب• فیلم‌هایی که حرفی برای گفتن دارند/ تحلیل روان‌شناختی دو فیلم از برترین فیلم‌های سینمایی در سال گذشته‌ی ایران و جهانراه‌های ارتباط با ما:سایت موفقیت به آدرس www.movafaghiat.comواتس‌اپ و تلگرام: 0135708-0990تلفن: 22183030-021
مشاهده جزئیات
