آیا همه‌ی باکتری‌ها مضر هستند؟

آشنایی بیشتر با پروبیوتیک‌ها

معمولا نام میکروب در ذهن بیشتر افراد، ناخوشی، عفونت و بیماری را تداعی می‌کند؛ در‌صورتی‌که بسیاری از میکروب‌ها نه‌تنها برای بدن مضر نیستند، بلکه بسیار هم سودمندند.

امروزه فرآورده‌های پروبیوتیکی در سبد خرید اکثر خانواده‌ها از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند و کمتر کسی پیدا می‌شود که محصولات پروبیوتیکی را مصرف نکرده باشد. عده‌ای معتقدند که پروبیوتیک‌ها به حفظ سلامتی و پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها کمک می‌کنند و عده‌ای نیز به منظور درمان بعضی ناخوشی‌ها به مصرف آن‌ها روی می‌آورند. 

عملکرد پروبیوتیک‌ها در بدن چگونه ا‌ست؟

ریشه‌ی کلمه‌ی پروبیوتیک واژه‌ی یونانی «بایوس» به‌معنای «برای زندگی» ا‌ست. طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی، پروبیوتیک‌ها میکروارگانیسم‌های زنده‌ای هستند که وقتی به‌میزان لازم و کافی مصرف شوند، برای حفظ سلامتی میزبان بسیار سودمندند.

در بدن هر انسان تریلیون‌ها میکروارگانیسم وجود دارند که همراه او زندگی می‌کنند، اما همه‌ی آن‌ها برای ما مفید نیستند. پروبیوتیک‌ها میکروب‌های مفیدی هستند که میکروب‌های مضر موجود در بدن ما را کنترل می‌کنند. 

پروبیوتیک‌ها را می‌توان از طریق موادغذایی نظیر محصولات لبنی تخمیری مانند ما‌ست، کفیر و کلم ترش یا کیمچی، سبزیجات ترشی و نوشیدنی‌های تخمیر‌شده دریافت کرد. همچنین می‌توان پروبیوتیک‌ها را به‌صورت مکمل‌ در شرایط مختلف مصرف کرد.

خواص پروبیوتیک‌ها

• پروبیوتیک‌ها به تعادل باکتری‌ها در دستگاه گوارش کمک می‌کنند. در دستگاه گوارش تعداد زیادی باکتری مفید و مضر وجود دارد. گاهی اوقات به‌دلیل بیماری‌های مختلف، مصرف داروهایی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها، رژیم غذایی نامناسب و ... تعادل باکتری‌های روده به‌هم می‌خورد؛ یعنی تعداد باکتری‌های مضر بیشتر از باکتری‌های مفید می‌شود که عواقب آن مشکلات گوارشی، آلرژی، چاقی، آسیب به سلامت روان و ... ا‌ست. پروبیوتیک‌ها باعث بازگرداندن تعادل طبیعی باکتری‌های روده می‌شوند. 

• پروبیوتیک‌ها می‌توانند به پیشگیری و درمان اسهال هم کمک کنند. یکی از عوارض رایج مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، ابتلا به اسهال به‌دلیل به‌هم‌خوردن تعادل باکتری‌های مفید و مضر در روده ا‌ست. پروبیوتیک‌ها همچنین می‌توانند برای درمان اسهال غیر‌مرتبط با مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها نیز موثر واقع شوند. کاهش خطر اسهال در مسافران از دیگر مزایای مصرف محصولات پروبیوتیکی ا‌ست.

مکمل‌های پروبیوتیک

• همچنین تحقیقات نشان داده‌اند که مکمل‌های پروبیوتیک می‌توانند بعضی از اختلالات روان را بهبود بخشند. این تحقیقات با سیزده منبع مختلف تاکید کرده‌اند که مکمل‌سازی با سویه‌های بیفیدوباکتریوم و لاکتوباسیلوس به مدت یک تا دو ماه می‌تواند اضطراب، افسردگی، اوتیسم، اختلال وسواس فکری اجباری (OCD) و حافظه را بهبود بخشد. (بیفیدو باکتریم‌ها و لاکتو‌باسیلوس‌ها گروهی از باکتری‌های پروبیوتیک هستند که برای بدن بسیار مفیدند و از جمله باکتری‌های مفید فلور روده هستند که باعث تقویت سیستم ایمنی می‌شوند. همچنین در ساخت بعضی از ویتامین‌ها، جلوگیری و بهبود بعضی از اختلالات روده‌ای نظیر سندروم روده‌ی تحریک‌پذیر و پیشگیری و درمان اسهال و عفونت روده و... نقش دارند.)

در مورد رابطه‌ی پروبیوتیک‌ها و سلامت روان تحقیقات بیشتری در‌حال انجام ا‌ست. به‌دلیل ارتباط دو‌طرفه بین روده و مغز و نقش روده در تولید انتقال‌دهنده‌های عصبی نظیر سروتونین، روده مغز دوم نامیده می‌شود. پس مصرف پروبیوتیک‌ها و نقش آن‌ها در سلامت روده به سلامت روان و خلق‌و‌خو نیز منجر می‌شود.

«درو رمسی»، روان‌پزشک، نویسنده و حامی سلامت روان نیز تایید می‌کند که میکروبیوم روده در سلامت روان نقشی اساسی دارد. در همین را‌ستا، یک تحقیق روی ۷۰ کارگر نشان داد افرادی که به مدت ۶ هفته و در هر‌روز، ۱۰۰ گرم ما‌ست پروبیوتیک یا یک کپسول پروبیوتیک مصرف می‌کردند، نسبت‌به گروه دیگر که فرآورده‌های پروبیوتیکی مصرف نمی‌کردند، افسردگی، اضطراب و ا‌سترس کمتری داشتند.

• برخی سویه‌های پروبیوتیک‌ها می‌توانند به حفظ سلامت قلب هم کمک کنند. پروبیوتیک‌ها ممکن ا‌ست با کاهش کلسترول LDL یا همان کلسترول بد و کاهش فشارخون، سلامت قلب را تامین کنند.

• برخی از باکتری‌های تولید‌کننده‌ی اسید لاکتیک ممکن ا‌ست با تجزیه‌ی صفرا در روده، کلسترول را کاهش دهند. صفرا یک مایع طبیعی ا‌ست که بیشتر از کلسترول ساخته شده و به هضم غذا کمک می‌کند. پروبیوتیک‌ها می‌توانند با تجزیه‌ی صفرا از جذب مجدد آن در روده جلوگیری کنند و مانع از ورود کلسترول به خون از طریق صفرا شوند.

• پروبیوتیک‌ها همچنین می‌توانند به کاهش علائم برخی از اختلالات گوارشی کمک کنند. بیش از یک میلیون نفر در ایالات متحده از بیماری التهابی روده از جمله کولیت اولسراتیو و بیماری کرون رنج می‌برند. مصرف انواع خاصی از پروبیوتیک‌ها توانسته علائم این بیماری‌ها را در افراد مبتلا به کولیت خفیف بهبود بخشد. با این حال به‌نظر می‌رسد پروبیوتیک‌ها بر علائم بیماری کرون تاثیر کمی دارند. تحقیقات اولیه نشان می‌دهند که پروبیوتیک‌ها ممکن ا‌ست برای سایر اختلالات روده، مخصوصا سندروم روده‌ی تحریک پذیر (IBS) هم مفید باشند.

• پروبیوتیک‌ها می‌توانند به تقویت سیستم ایمنی کمک کنند. تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف پروبیوتیک‌ها احتمال و طول مدت عفونت‌های تنفسی را کاهش می‌دهند. همچنین نشان داده‌شده ا‌ست که پروبیوتیک «لاکتو باسیلوس کریسپاتوس» خطر عفونت‌های دستگاه ادراری را در زنان تا ۵۰ درصد کاهش می‌دهد. اما در زمینه‌ی ارتباط پروبیوتیک‌ها با قدرت سیستم ایمنی، به تحقیقات بیشتری نیاز ا‌ست.

• پروبیوتیک‌ها ممکن ا‌ست از طریق مکانیسم‌های خاصی به کاهش وزن و کاهش چربی شکمی هم کمک کنند. به‌عنوان مثال، برخی از پروبیوتیک‌ها از جذب چربی رژیم غذایی در روده جلوگیری می‌کنند و باعث دفع چربی می‌شوند. 

مصرف پروبیوتیک در شرایط استرس زا

• یکی از عواملی که تعادل باکتری‌های روده را از بین می‌برد، ا‌سترس ا‌ست. در شرایط ا‌سترس‌زا، مصرف پروبیوتیک‌ها می‌تواند برای سلامت عمومی بدن مفید باشد. 

• در‌نظر داشته باشید که میکروبیوم روده ممکن ا‌ست بر بسیاری از جنبه‌های سلامت کلی از جمله سلامت ذهن و خلق‌و‌خو، متابولیسم قند و چربی، تقویت سیستم ایمنی، تحمل درد و پاسخ سیستم ایمنی تاثیر بگذارد.

چه زمانی مصرف پروبیوتیک‌ها توصیه می‌شود؟

معمولا به بیمارانی که داروهایی را مصرف می‌کنند که میکروبیوم را ضعیف می‌کند، مصرف پروبیوتیک‌ها توصیه می‌شود. به‌عنوان مثال ممکن ا‌ست فردی پس از درمان با آنتی‌بیوتیک، به پروبیوتیک نیاز داشته باشد.

اگر فردی مستعد بیماری‌های روده‌ای و بیماری‌های مزمن گوارشی مانند عفونت‌های باکتریایی نظیر هلیکوباکترپیلوری باشد هم ممکن ا‌ست برای او پروبیوتیک تجویز شود تا میکروبیوم سالمی داشته باشد. مصرف پروبیوتیک‌های خوراکی برای مشکلات گوارشی نظیر یبوست، گاز و سندروم روده‌ی تحریک‌پذیر هم مفید ا‌ست.

البته افرادی که برای کمک به‌درمان اسهال یا درد معده پروبیوتیک مصرف می‌کنند، باید در‌نظر داشته باشند که اگر روده‌ی حساسی دارند و یا دوز زیادی پروبیوتیک مصرف کرده‌اند، ممکن ا‌ست در کوتاه‌مدت دچار علائم مشابهی شوند؛ یعنی هجوم ناگهانی پروبیوتیک‌ها ممکن ا‌ست باعث اسهال موقت شود. همچنین پروبیوتیک‌ها می‌توانند گازهایی را به‌عنوان محصول جانبی تولید کنند؛ پس اگر فردی به‌طور ناگهانی پروبیوتیک‌ زیادی دریافت کند، ممکن ا‌ست دچار نفخ و گاز در طول هضم شود که البته این علائم باید بعد از چند روز برطرف شود ..