نگاهی روانشناختی به سریال و بازی «شبهای مافیا»
من یک شهروندم!
شبهای مافیا یک مجموعهی نمایش خانگی ایرانی است که بهکارگردانی سعید ابوطالب و محمدرضا رضائیان و براساس بازی مافیا ساخته شده است. در هر رقابت از مجموعه شبهای مافیا، ۱۲ شرکتکننده به بازی دعوت میشوند و به اتفاق برگزارکنندهی برنامه، بازی را بهصورت واقعی و بدون دخالت گروه کارگردانی انجام میدهند.
تاریخچه بازی مافیا
مافیا یک بازی گروهی - استدلالی است که اولین بار توسط «دیمیتری دیویدف» در بخش روانشناسی دانشگاه دولتی مسکو اجرا شده و سپس در کلاسهای درس، خوابگاهها و اردوگاههای تابستانی دانشگاه پخش شده است. در دههی 1990 بازی مافیا بهسرعت در سایر مدارس و دانشگاههای شوروی و پس از آن به اروپا و ایالت متحده راه یافت. گویا محبوبیت بازی مافیا چنان مورد توجه همگان قرار گرفته که امروزه در زمرهی پرمخاطبترین رئالیتیشوهای پخششده در شبکههای خانگی قرار میگیرد.
مافیا یک بازی روانشناسی است
بازی مافیا نبرد مسالمتآمیز میان آگاهان و ناآگاهان است؛ از این رو که گروه مافیا با آگاهی و دانشی که دارند، سعی میکنند خودشان را از دید شهروندان ناآگاه پنهان کنند و ناآگاهان هم سعی دارند با ارائهی فکت یا همان استدلال، تشخیص دهند که مافیاهای بازی چه کسانی هستند. از این رو، چنین نبردی تلاش برای کشف حقیقت است و هر چقدر شما در نقش مافیا حرفهایتر و باورپذیرتر دروغ بگویید، باعث میشوید که حقیقت یا دیرتر عیان شود و یا اصلا آشکار نشود.
گذر مافیا بر روانشناسی ذهنیتها
نمیدانم اصطلاح «شهروند تبر» را در بازی مافیا شنیدهاید یا نه؟ باید بگویم که شهروند تبر، شهروندی است که نه با استفاده از فکت و استدلال منطقی، بلکه با ذهنیتهای ناکارآمدش بازی میکند. اما ذهنیتهای ناکارآمد چه ذهنیتهایی هستند. در ادامه آنها را نام میبریم و در مورد هر کدام، در بازی مافیا مثالی میزنیم تا بیشتر برایتان جا بیفتد.
ذهنیتهای کودکانه در بازی مافیا
1. ذهنیت کودک آسیبپذیر در بازی مافیا
این ذهنیت بیانگر برآوردهنشدن نیازهای تعلق و امنیت در فرد، خاصه در زمان کودکی است و وقتی فعال میشود که فرد معمولا اضطراب، ترس، درماندگی و بیکفایتی قابلتوجهی را در چهره و رفتارش نشان میدهد. مصداق عینی آن در بازی مافیا میتواند اینطور باشد که: یک مافیا به شما تارگت میزند و شما در حین دفاعکردن از خودتان بهعنوان یک شهروند، صدایتان میلرزد و اضطراب میگیرید و بهجای ارائهی فکت نقضکننده، از خودتان بهصورت هیجانی دفاع میکنید که حالت ضعف شما را بیشتر نشان میدهد.
2. ذهنیت کودک عصبانی در بازی مافیا
زمانیکه ذهنیت کودک عصبانی فعال میشود، فرد در واکنش به آسیبپذیری دیرینهی خود از زمان کودکی، خشمگین میشود و شروع به پرخاشگری میکند. ما بارها در تماشای بازی مافیا شاهد رفتارهای پرخاشگرانهی شهروندانی بودهایم که لازم نبوده نسبتبه تارگتخوردن عصبانیت و پرخاش زیادی از خود نشان دهند؛ اما چون این یک تهدید علیه بخش آسیبپذیر آنها بوده، واکنشهایشان غلوآمیز و گمراهکننده بهنظر میرسد.
3. ذهنیت کودک تکانشگر در بازی مافیا
این ذهنیت زمانی فعال میشود که فرد مانند یک کودک لوس، بیطاقت، بینظم و عصبانی است و گاهی بیادبانه و پشت هم تکانشی رفتار میکند که به اصطلاح به آن «اُور اکت» میگویند. این افراد در روند بازی معمولا هر کاری دوست داشته باشند انجام میدهند و خیلی بر مبنای استدلال و فکت خود یا دیگری بازی نمیکنند. تارگتهای این افراد معمولا تا لحظات آخر هم بر مبنای این حس است که شنوندهی خوبی نیستند و معمولا عجول و بیقاعده بازی میکنند تا از این طریق ابراز وجود کنند.
ذهنیتهای مقابلهای ناکارآمد در بازی مافیا
1. ذهنیت مطیع و تسلیمشده در بازی مافیا
افراد با فعالشدن این ذهنیت، معمولا زود تسلیم میشوند و وابسته به رای و نظر بقیه هستند. آنچنان که شاید نظر مخالف داشته باشند، اما بهواسطهی رای اکثریت، با دیگران همراه میشوند و معمولا در مسیر حملههای مافیایی، عقبنشینی میکنند.
2. ذهنیت محافظ بیتفاوت در بازی مافیا
افراد در این ذهنیت سعی دارند پشت یک دیوار محافظتی پنهان شوند و ریسکپذیری نداشته باشند. این افراد معمولا اگر به نتیجه برسند که یک نفر مافیای بازی است، سعی میکنند تا جای ممکن تصمیمی بر اجماع روی آن فرد نداشته باشند تا موضعگیری و خطری برای آنها وجود نداشته باشد.
3. ذهنیت جبرانکنندهی افراطی در بازی مافیا
افراد در این ذهنیت جبرانکننده هستند.و سعی دارند بهصورت غیرمستقیم و حتی با طعنه، کنایه و شوخیهای تلخ، خشمشان را نسبتبه مافیای فرضی خودشان ابراز کنند و چون این حالت بهصورت افراطی ایجاد میشود، معمولا نمودی از فکت و استدلال منطقی ندارد و بیشتر شبیه به رجزخوانی و ادعاهای پرطمطراق و پوچ است.
ذهنیتهای والد ناکارآمد در بازی مافیا
1. ذهنیت والد تنبیهگر در بازی مافیا
این ذهنیت صدای درونیشدهی والدی است که میل شدیدی به تنبیه دارد. معمولا چنین ذهنیتهایی زمانی در بازی مافیا فعال میشوند که شهروندی، سهوا شهروند دیگر را مافیا تشخیص دهد و باعث خروج او از بازی شود. در این حالت، ذهنیت سایر شهروندان نسبتبه او تنبیهگرانه میشود؛ بهطوریکه حتی تصمیم به حذف او را از بازی میگیرند و این خود به مسیر بازی آسیب میزند و به تشخیص مافیاها کمکی نمیکند.
2. ذهنیت والد متوقع در بازی مافیا
ذهنیت والد متوقع صدای کمالطلبی والد ماست که حق اشتباهکردن را به ما نمیدهد. این افراد در طول بازی مافیا، هم به خودشان بهشدت سخت میگیرند و هم شرکتکنندههای دیگر را در صورت ارتکاب هر اشتباهی، مدام سرزنش میکنند؛ بهطوریکه انرژی شهروندها را پایین آورده و آنها را از ادامهی بازی ناامید میکنند. همین هم موجب بههمریختگی شرایط و عدم تمرکز درست در بازی میشود و احتمال اشتباه را دوچندان میکند.
تمام این ذهنیتها زمانی در بازی فعال میشوند که فرد تحتتاثیر نیازهای مرتفعنشدهی خود قرار میگیرد و سعی دارد از خودش دفاع کند و توجهی به استدلالها و گفتههای دیگران ندارد. اینگونه میشود که افراد با داشتن ذهنیت بالغ سعی میکنند استدلال بیاورند و این افراد تحتتاثیر هیجانات ذهنیت خود، آنها را نادیده میگیرند.
آیا بازی مافیا اثرات منفی هم میتواند داشته باشد؟
با توجه به واکنشهای اخیر چند نفر از شرکتکنندههای بازی مافیا که این بازی را مخرب اخلاقیات در جامعه دانستهاند، باید بگویم که اگر مخاطبان چنین بازیهایی تفکر نقاد نداشته باشند، ممکن است تحتتاثیرات منفی آن قرار بگیرند؛ آنهم بهخاطر تشویق و بازخورد مثبتی که در بازی مافیا از حرفهای دروغگفتن و نقشبازیکردن دریافت میکنند و هر کس بهتر بقیه را فریب دهد، برندهی بازی مافیا میشود. اما مثل تمام بازیهای گروهی، اگر منطق کشف حقیقت بر این بازی استوار شود، تلاش برای ابطال دروغ با توسل به استدلال منطقی و اتحاد گروهی میتواند ارزشمند تلقی شود. برای همین هم هست که تماشای بازی مافیا برای افراد زیر 12 سال اصلا توصیه نمیشود.