چطور کودکان را مسئولیتپذیر بار بیاورید
آموزش مسئولیتپذیری به کودکان
«مسئولیتپذیری» از مهارتهای باارزش در زندگی است که در مورد کودکان از تمیزکردن ریختوپاشهایی که به وجود آوردهاند تا مراقبت از خودشان را شامل میشود. این مهارت نیز لازم است مثل بیشتر مهارتهای زندگی، از کودکی پرورش داده شود.
مسئولیتپذیری مفهومی است که هرچه کودکتان را از سنین پایینتر برای آن آماده کنید، راحتتر آن را میپذیرد. در مورد کودکان کمسنتر، میتوانید مسئولیتپذیری را با وظایف خیلی کوچک شروع کنید؛ مثلا یادشان بدهید ریختوپاشهای خودشان را تمیز کنند یا حتی وقتی بهدستشویی نیاز دارند، چطور این موضوع را به معلمشان بگویند. وقتی ارزش مسئولیتپذیری را از سنین پایین به کودکتان القا کنید، درک مفهوم آن برایش راحتتر است و با گذشت زمان یاد میگیرد با تعمیم اصول، مسئولیتهای بیشتری را بهعهده بگیرد.
بخشی از مسئولیتپذیری این است که به کودکانمان اختیار عمل بدهیم تا مسائل مناسب سنشان را خودشان رفعورجوع کنند. با این ترفند بهتر متوجه میشوند مشکلی که بهوجود آمده است، نتیجه کدام یک از اعمالشان بوده است. مثلا اگر کودکتان بداند بعد از ریختن لیوان شیر، خودش باید کثیفکاریاش را تمیز کند، حواسش را بیشتر جمع اطراف خواهد کرد.
راههای آشناکردن کودک با مفهوم مسئولیتپذیری و آموزش آن
• مسئولیتهای بیشتری به کودکان بدهید
دفعه بعد که کودکتان خرابکاری کرد، از او بخواهید همراه شما آن را تمیز کند؛ حتی اگر لازم باشد، برای انجام آن کار، بیشتر تلاش کنید (که همیشه همینطور خواهد بود). کودکان میخواهند بزرگ شوند؛ پس بیشترشان خوشحال میشوند که آنها را در طول مسیر درست راهنمایی کنید.
• انتظارات از کودکان را مدیریت کنید
مهم است که به کودکانتان یاد دهید در حل مشکلی که خودشان بهوجود آوردهاند، نقش فعالی داشته باشند. از آنها بهدلیل کارهایی که انجام میدهند، تعریف کنید نه بهدلیل نتیجه کارشان. مثلا کودکانتان را در فعالیتهای حل مسئله درگیر کنید و در موقعیتهای مناسب آنها را در تصمیمگیری مشارکت دهید تا اگر فرصتی پیش آمد، این مهارتها را تمرین کرده باشند.
• برای کودکان ساختار و روال درنظر بگیرید
برای کودکان روالی را تعیین کنید تا همیشه طبق آن عمل کنند. مثلا دستهایشان را قبل غذا بشویند یا منتظر بمانند تا همه دور میز جمع شوند و بعد غذاخوردن را شروع کنند. روال را بهصورت یک توالی طرحریزی کنید که درنهایت به خوردن غذا ختم میشود، نه اینکه غذاخوردن را پاداشی برای این روال عادی تلقی کنند. این کار باعث میشود عادات بهداشتی و غذایی خوبی در آنها پرورش یابد و برای اینکه دستهایشان را شستهاند یا منتظر آمدن دیگران ماندهاند، انتظار پاداش نداشته باشند.
• اجازه دهید کودکان با نتیجه کارهایشان روبهرو شوند
بخشی از آموزش مسئولیتپذیری به کودکان این است که بهجای اینکه غر بزنید یا کارها را بهجای کودکان انجام دهید، اجازه دهید با پیامدهای انجامندادن مسئولیتهایشان روبهرو شوند. مثلا اگر از کودکتان خواستید لباسهای چرک را در سبد مخصوص قرار دهد و او باز هم لباسها را کف اتاق رها کرد، فقط لباسهای داخل سبد را بشویید. آنها، دفعه بعد که میخواهند پیراهن محبوبشان را بپوشند، متوجه پیامد کارشان میشوند و کمتر احتمال دارد چنین کاری را تکرار کنند.
از چه سنی بهتر است کودک با مفهوم مسئولیت آشنا شود؟
بهمحض اینکه کودک نوپایتان از نظر جسمی قادر بود مسئولیتهای کوچک خودش را بهعهده بگیرد، میتوانید دست بهکار شوید. مثلا اینکه از آنها بخواهید اگر بعد از همه اتاق را ترک میکنند، حتما چراغ را خاموش کنند (شاید لازم باشد چهارپایهای در محل قرار دهید)، اسباببازیهایشان را جمعوجور کنند یا به آنها یادآوری کنید هرجا لازم است از کلمات «لطفا»، «متشکرم» و «متاسفم» استفاده کنند، میتواند شروع خوبی برای آموزش مسئولیتپذیری باشد. شاید بهنظر برسد که اینها توقع زیادی از کودک نوپا است؛ اما کودکان سعی میکنند از مانعی که سر راهشان گذاشتهاید، رد شوند و احتمالا با کارهایی که میتوانند انجام دهند، شگفتزدهتان میکنند.
اگر کودکان واکنش مناسبی نداشتند، والدین چه کار میتوانند بکنند؟
• صبوری کنید
جادهای که به مسئولیتپذیری ختم میشود، معمولا جادهای طولانی است و اولین گامهای آنها خیلی کوتاه خواهد بود. هر گامی که بر میدارند، به آنها افتخار کنید؛ حتی اگر نتیجه چیزی نباشد که انتظارش را داشتهاید. تشویقشان کنید که هرچه بزرگتر میشوند، حس مسئولیتپذیری بیشتری را در خود پرورش دهند.
• الگو باشید
با کارهایی که جلوی چشم کودک انجام میدهید، مسئولیتپذیری را به او نشان دهید. کارکنان «کیندرلند» از اینگونه عبارات استفاده میکنند: «ریختوپاشمان را تمیز میکنیم» و «از یکدیگر مراقبت میکنیم» تا نشان دهند همه باید مسئولیتپذیر باشند. کودکان با مثال و الگو سریعتر یاد میگیرند؛ پس وقتی مسئولیتپذیری خودتان را خیلی واضح جلوی آنها به نمایش میگذارید، درواقع به آنها نشان میدهید چطور باید عمل کنند.
اسم نویسنده: کارول لوی
اسم مترجم: سوسن کیاحمدی