مهاجرین افغانستانی؛ یک فرصت تهدید شده! (نگاهی به مساله مهاجرین با رویکرد حکمرانی منابع انسانی)
مساله حضور مهاجرین افغانستانی در ایران سابقه ای به قدمت چندین دهه دارد و پس به قدرت رسیدن طالبان و راهاندازی امارت اسلامی مجددا موج جدید مهاجرت به ایران شدت گرفته است. این مساله در روزها و ماههای اخیر بهعنوان یکی از بحثهای چالشبرانگیز میان متخصصان و مردم عادی مطرحشده است. در این نوشتار با رویکرد حکمرانی مدیریت منابع انسانی مساله مهاجرین افغانستانی را مورد بررسی قراردهیم .
- حکمرانی منابع انسانی
حکمرانی منابع انسانی یک حوزه مطالعاتی و عملیاتی نسبتا جدید است. بهنظر میرسد این اصطلاح به دهه 1990 میلادی برمیگردد که در آن برخی نویسندگان به جنبه های بسیار خاصی از مدیریت منابع انسانی تحت عنوان حکمرانی اشاره کردند.1 پس از آن نیز برخی از این واژه استفاده کردند. درسال 2016 اولین هنجار بین المللی ایزو مربوط به منابع انسانی چاپ شد. یکی از آن ایزوها 30408 که جنبه های حکمرانی را توضیح میدهد.(ایزو30408، 2016) یک تعریف مناسب از مقوله حکمرانی منابع انسانی باید در سه مقوله یکپارچگی مفهومی ایجاد کند. اول اینکه بین حکمرانی منابع انسانی و مفاهیم حکمرانی (شرکتی)، مدیریت عمومی و نیز مدیریت منابع انسانی ارتباطی یکپارچه ایجاد کند. بهعنوان بخشی از حکمرانی(شرکتی)،حکمرانی منابع انسانی، چارچوب رفتار عاملان دخیل در مدیریت منابع انسانی و کنترل آن در یک سازمان و بخشهای آن است که2شامل هنجارهای رسمی می باشد که حد نتیجه تاثیرات جمعی ذینفعان می باشد.
شکل 1- روابط بین متغیر های حکمرانی منابع انسانی2
- وضعیت مهاجرین افغانستانی در ایران
به منظور بررسی دقیقتر ضروری است که نگاهی به آمارهای مهاجرین افغانستانی داشته باشیم. همانطور که در نمودار ذیل مشاهده میکنیم:
1. غالب مهاجرین افغانستانی به کشور ما از طریق غیرقانونی وارد کشور شدهاند.
2. افراد متخصص به ندرت در میان مهاجرین افغانستانی می باشد.
3. تنوع جنسیتی مهاجرین افغانستانی تقریبا برابر است
4. میزان محصلین مهاجرین افغانستانی در مدارس حدود 10 درصد می باشد.
5. تعداد دانشجویان مهاجرین افغانستانی درصد بسیار پایینی را تشکیل میدهد.
6. توانایی مالی مهاجرین افغانستانی غالبا پایین می باشد.
- مساله مهاجرین افغانستانی چیست؟
همانطور که در بالا اشاره شد با توجه به تعریف حکمرانی منابع انسانی میبایست در راستای ایجاد نتایج دسته جمعی برای ذینفعان عمل نمود، اما متاسفانه بهمانند بسیاری دیگر از مسائل حوزه علوم انسانی ما نسبتبه مساله مهاجرین رویکرد درستی را مشاهده نمیکنیم.
1. ما نمیدانیم اصلا برای چه باید مهاجرین را بپذیریم یا خیر؟
2. بر مبنای سوال اول نمیدانیم چه نوع مهاجرینی را پذیرش کنیم؟
3. تغییرات قوانین متناسب چه باید باشد؟(قوانین کار، تابعیت، مالکیت، ازدواج، تحصیل و.....)
4. چالش امنیتی مربوط حضور اتباع غیر قانونی بهویژه با روی کارآمدن دولت طالبان چگونه است؟
5. خدمات پایه و اجتماعی به مهاجرین قانونی و غیر قانونی چه باید باشد؟
6. دستاورد حضور مهاجرین برای کشور ما چیست؟
- واقعیت وضعیت مهاجرین در ایران
نکته ای که در چند وقت اخیر در میان خط مشی حکمرانی منابع انسانی کشور مشاهده میشود.این است که سیاستگزاران به هیچ یک از مسائل بالا نگاه اندکی ندارند و حضور این حجم از مهاجرین علیرغم اینکه میتواند تبدیل به فرصت و ساماندهی شود اما بدلیل عدم وجود حکمرانی صحیح منابع انسانی غالب این مهاجرین تنها در سطوح پایین کاری و کارگری مورد استفاده قرار میگیرند.و بهنوعی بهعنوان جایگزین نیروی کار ایرانی استفاده میشوند که خود منجربه بروز مشکلات دیگری برای جامعه میشود.
در زمینه تابعیت به افرادی که سالها است درحال تحصیل هستند و در مقاطع بالای دانشگاهی فعالیت دارند نگاه ویژهای برای استفاده در صنایع و خدمات مختلف صورت نمیگیرد و گاها حتی نگاهی مشابه مهاجرین غیر قانونی به آنها میشود. در برخی مناطق وجود بالای مهاجرین مشکلات امنیتی برای ایرانیان ایجاد نموده است.
بهرهگیری از یارانه های اختصاص یافته در مواردی مثل نان سبب اعتراض و مشکل آفرینی اقتصادی میگردد. مهاجرین افغانستانی در موارد متعدد ایران را بهعنوان ایستگاه برای مهاجرت و پناهندگی به کشورهای دیگر درنظر میگیرند. بسیاری از مهاجرین با توجه به سبک زندگی تجمیعی، در محیط کاری سکونت میکنند و یا چند خانواده در یک خانواده سکونت دارد. این سبک منجربه افزایش درآمد و کاهش هزینه آنها با توجه به سبک زندگی میشود. این کاهش هزینه ثابت باعث میشود.درخواست حقوق کمتری نمایند و همچنین با توجه به هدف که برای خود برای مهاجرت درنظر دارند چندان چالش رفتاری با کارفرماها از نظر کاری ندارند. درنتیجه با توجه به پارادایم مدیریت کسبوکارهای ما که در دهه 50و60 مانده است آنها همان نیروهای دهه گذشته ایران هستند که فقط کار میکنند و تقاضا خاصی ندارند و این یعنی حضور کمتر نیروی ایرانی در محیط کار و تبعات اجتماعی برای کشور!
- راهکار برای ورود مهاجرین افغانستانی به صورت قانونی و بهره گیری بهینه از آن ها چیست؟
بدیهی است که در صورت عدم رسیدگی به مساله مهاجرین افغانستانی با شرایط که در جامعه میشود.ممکن است یک بحران جدی در کشور در ابعاد امنیتی- اجتماعی ایجاد شود. برای این منظور ابتدا میبایست خط مشی گذاری درخصوص چگونگی ورود مهاجرین قانونی و جلوگیری از ورود مهاجرین غیر قانونی صورت پذیرد؟
1. محدود سازی مرزهای ورودی مهاجرین
2. سطح بندی و گروه بندی مهاجرین جدید
3. تعیین وضعیت و اعطا تابعیت به متخصصین مهاجر که در گذشته وارد کشور شدهاند و رویکرد حفظ آنها برای بهرهگیری در صنایع مختلف
4. تعیین نیازها، خلاها و موقعیتهای کاری و ترسیم چشم انداز بهمانند بسیاری از کشورها مانند آلمان و ایتالیا
5. بازبینی قوانین تابعیت، کار و موارد دیگر در حوزه مهاجرین با توجه به شرایط جدید
6. توانمندسازی و تغییر رویکرد مدیران کسبوکار برای مدیریت
7. ایجاد سیستم یکپارچه خط مشی در چرخه حکمرانی منابع انسانی مبتنی بر بهبود و توسعه پایدار اقتصادی
8. خط مشی گذاری با رویکرد کاهش نرخ خروج نخبگان
به هر ترتیب ضروری است که رویکرد حوزه حکمرانی منابع انسانی کشور تغییر و مورد بازبینی در زمینه حفظ نخبگان کشور و نخبگان مهاجر، همچنین تعادل میان بکارگیری مهاجرین در لایه کارشناس اجرایی و کارگری با نیروهای ایرانی امری ضروری می باشد. به واقع آنچه رخ داده است فرصت مهاجرین که میتواند در زمینه توسعه اقتصادی پایدار هدایت شود درحال تبدیلشدن به تهدید می باشد؛ که تبعاتش کم نخواهد بود.
1 - صابر مرشد، محمودی1399، 373
2 - زومار، 2018