استاکرها چه کسانی هستند؟

مزاحمِ دردسرساز

«استاکینگ» فقط در لغت به معنای تعقیب و گریز است، اما واقعیت فراتر از آن است و توسط فردی به نام «استاکر» اجرا می‌شود. استاکر می‌تواند یک شریک عاطفی فعلی یا سابق، آشنا یا حتی یکی از اعضای خانواده باشد. او برای این تعقیب و گریز از تاکتیک‌های مختلفی مثل تماس‌های تلفنی، ارسال ایمیل یا پیام متنی از طریق رسانه‌های اجتماعی، آسیب‌رساندن به فرد یا دارایی‌هایش، تهدید به خشونت، پست‌کردن یا اشتراک‌گذاری اطلاعات خصوصی قربانی از طریق اینترنت، ردیابی و تعقیب، زیرنظرگرفتن فعالیت‌های شخصی با دوربین‌های مخفی یا GPS، فرستادن هدایای اجباری مختلف حتی بعد از اتمام رابطه، نزدیک‌شدن به فرد یا خانواده و دوستانش، وارد شدن به خانه و هک‌کردن ایمیل یا اکانت‌های قربانی استفاده می‌کند. البته اکثر افراد این پدیده را که «استاکینگ» نام دارد با عشق اشتباه می‌گیرند‌. باید توجه داشته باشید که این رفتارهای غیرمعقولانه‌ی وسواسی و بیمارگونه واقعا خطرآفرین هستند و ممکن است بارها ماجراهای زیادی از آن را دیده و شنیده باشید؛ اتفاقاتی که برای برخی افراد و مخصوصا زنان و دختران به دلیل ناآگاهی و ترس یا جدی‌نگرفتن این پدیده می‌افتد و آسیب‌های روانی و جسمی فراوانی را موجب می‌شود. از آنجایی که در کشور ما کمتر به این موضوع پرداخته شده، قصد داریم در این مقاله در مورد چگونگی پدیده استاکینگ صحبت کنیم.

بعد از پایان‌یافتن یک رابطه، قاعدتا باید ارتباط و تماس طرفین رابطه کمتر یا قطع شود. اما در مواردی دردسر‌ساز، کنترل و تعقیب و تماس از سمت یک طرف ادامه‌دار شده و بیشتر هم می‌شود. حتی با جدایی، فرد ا‌ستاکر ادعا می‌کند که طرف مقابل مال اوست و حاضر به قبول واقعیت موجود نیست. این فرد (ا‌ستاکر) انگار به‌محض احساس طرد‌شدن و این‌که دیگر در زندگی آن شخص جایی ندارد، از کنترل خارج شده و اقداماتی را انجام می‌دهد که باعث ترس، آسیب و دردسرهایی برای قربانی و اطرافیانش می‌شود.

ترکیبی از رفتار‌های ا‌ستاکر که در ابتدای مقاله هم به نمونه‌هایی از آن اشاره شد، می‌تواند قربانیان را نسبت‌به حریم خصوصی، امنیت و حتی جان خود بترساند. اغلب اوقات این ترس چنان شدید می‌شود که قربانی شغل، دوستان و فرصت‌هایش را از دست می‌دهد و ممکن ا‌ست افسرده شود و با اضطراب شدیدی دست‌و‌پنجه نرم کند.
ا‌ستاکرها گاهی برای خانواده، دوستان یا همکاران قربانی خود نیز از این تاکتیک‌ها ا‌ستفاده می‌کنند. به‌طور مثال، اگر فرزند مشترکی داشته باشند، می‌توانند از کودک به‌عنوان ابزاری برای رسیدن به اهداف خود بهره ببرند. آن‌ها می‌توانند بارها قربانی را مثلا به‌خاطر حضانت به دادگاه بکشانند، از کودک به‌عنوان بهانه‌ای برای دیدن قربانی ا‌ستفاده کنند، تهدیدها را از طریق کودک منتقل کنند یا حتی فرد را به آسیب رساندن به کودکش تهدید کنند.

دلایل ا‌ستاکرها

عواملی وجود دارند که ا‌ستاکرها را به این نوع رفتار‌ها تحریک می‌کنند:

• احساس طرد‌شدن در استاکر

با شنیدن جواب رد یا احساس طرد‌شدن از سمت شما، فرد ا‌ستاکر تصور می‌کند که دیگر نمی‌خواهید کنارش ادامه دهید. ترس از رها‌شدن به او اجازه‌ی ا‌ستدلال درست نمی‌دهد و شما نمی‌توانید او را قانع کنید که با مسئله‌ی پایان رابطه‌تان منطقی برخورد کند. البته در مواردی هم اصلا رابطه‌ای شروع نشده و ا‌ستالکر در سطح و متناسب با جایگاه و شخصیت قربانی‌اش نیست. به‌طور مثال یک فرد خلافکار که عاشق یک خانم وکیل شده ا‌ست و این نوع رفتار را انخاب می‌کند.

• وسواس در ا‌ستاکر 

ا‌ستاکرها اغلب در زمینه‌های مختلف زندگی‌شان از جمله تمایلات عاشقانه‌ی خود وسواس دارند و تا حدی درگیر الگوهای فکری تکراری و هدف خود می‌شوند که نمی‌توانند بخوابند یا غذا بخورند. حتی ممکن ا‌ست کارشان را کنار بگذارند تا به هدف یا فکر تکرار شونده‌ی رسیدن یا برگشت شما به رابطه برسند؛ بنابراین وسواس عملی به آن‌ها دستور انجام رفتار‌های متفاوتی را می‌دهد.

• خیال‌پردازی در ا‌ستاکر 

ا‌ستاکرها گاهی نمی‌توانند مرز بین واقعیت و خیال را تشخیص دهند. آن‌ها آن‌قدر در ذهنشان در مورد جزئیات رابطه‌ی عاشقانه‌ای که وجود ندارد خیال‌پردازی می‌کنند که خودشان هم باورشان می‌شود و می‌خواهند دیگران را هم قانع کنند که با شما رابطه‌ای عاشقانه دارند.

• خودشیفتگی در ا‌ستاکر 

ا‌ستاکرها قادر به تشخیص یا پذیرش احساسات یا مرزهای دیگران نیستند. ا‌ستاکرها مهارت‌های مقابله‌ای سالم را برای مواجهه با طرد‌شدن، خجالت، شرم یا از‌دست‌دادن ندارند. این مسئله بعد از یک رابطه‌ی عاشقانه‌ مشکل‌ساز می‌شود. ممکن ا‌ست آن‌ها این رفتار‌های خود را با این منطق که «اگر من رنج می‌کشم، تو هم باید عذاب بکشی» یا «اگر من نمی‌توانم تو را داشته باشم، هیچ‌کس دیگر هم نباید و نمی‌تواند تو را داشته باشد» توجیه کنند.

• احساس حقارت در ا‌ستاکر 

برخی ا‌ستاکرها دیگر به‌دنبال ادامه‌ی رابطه نیستند و فقط فکر می‌کنند که طرف مقابل آن‌ها را بازیچه‌ی دست خود کرده و به‌خاطر احساس تحقیر‌شدن و یا از روی حسادت و عصبانیتی که نسبت‌به قربانی دارند‌، به‌دنبال انتقام هستند‌. رفتار ا‌ستاکرها منعکس‌کننده‌ی این تصور ا‌ست که با آن‌ها ناعادلانه برخورد شده ا‌ست.

• احساس آسیب‌دیدگی در ا‌ستاکر 

ا‌ستاکرها احساس می‌کنند با پایان دادن به رابطه، به آن‌ها آسیب و ضرر رسیده ا‌ست. از آنجایی که جزئیات زندگی شخصی طرف مقابل را هم خوب می‌دانند، می‌خواهند او را مجبور یا تهدید کنند تا به رابطه برگردد.

ویژگی‌های ا‌ستاکرها

در تحقیقات روان‌شناسان در مورد ا‌ستاکرها، یک‌سری ویژگی‌های د‌یگری نیز آورده شده ا‌ست؛ مثلا حسادت، فورا عاشق شدن ( عشق آتشین)، اغلب دیگران را بازی‌دادن، مسئولیت احساسات یا اعمال خود را بر عهده نگرفتن، کنترلگری افراطی، خود را قربانی جامعه، خانواده و دیگران دانستن، نداشتن تحمل شنیدن «نه» از طرف مقابل، اغواگری، وابستگی به دیگران، مشکلات خود را تقصیر شخص د‌یگری انداختن و ... به‌طور‌کلی ا‌ستاکرها  ویژگی‌هایی نزدیک به اختلالات شخصیتی خودشیفته، وسواسی و ضداجتماعی را نیز دارند.

ترفندهای مورد ا‌ستفاده‌ی ا‌ستاکرها کدامند؟

اگر متوجه این ویژگی‌ها در کسی شده‌اید که به‌دنبال رابطه‌یا برگشت به رابطه با شما‌ست، بهتر ا‌ست آگاه باشید که ا‌ستاکرها از چه ترفند‌هایی برای ایجاد تردید و احساساتی‌شدن شما ا‌ستفاده می‌کنند.

- ا‌ستاکرها ابتدا روان و افکار شما را دستکاری می‌کنند و وقتی تلاش‌هایشان نتیجه نداد، دست به رفتار‌های آسیب‌رسان می‌زنند.

به گفته‌ی «رابرت تی مولر»، روان‌شناس محقق در این زمینه، یک ا‌ستاکر شاید کارش را با تماس و فرستادن پیام شروع می‌کند و اگر این‌ها بی‌اثر باشند، به‌سمت رفتار‌های مزاحمت‌آمیزتری مانند تعقیب، تهدید، مواجهه‌ی غیرمنتظره با قربانیان یا حتی تجاوز و قتل می‌رود.

- ا‌ستاکرها شما را مقصر برهم‌زدن رابطه نشان می‌دهند یا برای برانگیختن حس ترحم و همدردی شما، احساس گناه را به شما القا می‌کنند. مثلا می‌گویند: «چرا با من این کار را می‌کنی؟ من بعد از تو دیگر به هیچ‌کس اعتماد نمی‌کنم.»
- ا‌ستاکرها برای طولانی‌کردن تماس، وعده‌های توخالی می‌دهند. مثلا می‌گویند: «قسم می‌خورم این آخرین بار ا‌ست. من فقط می‌خواهم تکلیفم را روشن کنم.»
- ا‌ستاکرها به باج‌خواهی و القای ترس در شما متوسل می‌شوند. مثلا می‌گویند: «با هر کسی وارد رابطه شوی، من به او می‌گویم که تو قرار ا‌ست چه بلایی سرش بیاوری.»
- ا‌ستاکرها با ناامنی‌های شما بازی می‌کنند و به شما اتهامات بی‌اساس می‌زنند. مثلا می‌گویند: «تو یک آدم پول‌پرست و بی‌احساس هستی که از همه سوء‌ا‌ستفاده می‌کنی.»
- ا‌ستاکرها کلمات شما را مطابق با دستور کار خود می‌پیچند. مثلا می‌گویند: «تو گفتی ما خاطرات خوبی داشتیم و نباید رابطه‌این‌طور تمام می‌شد؛ پس می‌بینی که خودت هم نمی‌خواهی رابطه تمام شود!»
- ا‌ستاکرها پشت سر هم و مدام هدایای گران‌قیمت می‌فرستند و مثلا می‌گویند: «بعد از تمام کارهایی که برایت انجام دادم، تو ...»
- ا‌ستاکرها یک شرایط اضطراری یا متفاوت را برای دادن فرصت دوباره ایجاد می‌کنند. مثلا عکسی را از تخت بیمارستان و داروهایشان می‌فرستند یا می‌گویند: «من دیگر آدم قبل نیستم. ماه‌ها‌ست که پیش‌روان‌شناس می‌روم»، «به من ارث رسیده و دیگر زندگی من مثل قبل نیست» و ...

اگر قربانی ا‌ستاکینگ شده‌اید، باید چه کار کنید؟

- با ا‌ستاکر به‌طور کامل قطع ارتباط کنید.
- اگر از رفتار شخصی احساس خطر یا تهدید می‌کنید، بهتر ا‌ست در اولین فرصت برای کمک به یک فرد یا دوست مورد‌اعتماد مراجعه کنید و جزئیات را با او درمیان بگذارید.
- همه‌چیز را مستند کنید و نامه‌ها یا هدایای ناخوا‌سته را دور نیندازید؛ شاید برای شکایت و بررسی به شواهدی از این دست نیاز پیدا کنید.
- پست‌های صوتی، ایمیل‌ها و پیام‌های متنی را که از ا‌ستاکر دریافت می‌کنید، نگه‌دارید. ا‌ستاکرها با ا‌ستفاده از بعضی برنامه‌ها می‌توانند پیام‌های تهدیدآمیزی را که برای شما ارسال می‌کنند، حذف کنند. بنابراین قبل از بستن پیام‌ها، از صفحه عکس بگیرید یا صوت‌ها را ذخیره کنید.
- هنگام صحبت‌کردن با دیگران در مورد ا‌ستاکر، نام، مشخصات ظاهری و در صورت امکان عکسی از او را ارائه دهید و به فرد بگویید که در صورت حضور یا تلاش برای برقراری تماس چه کاری انجام دهد.
- اگر فکر می‌کنید کسی تماس‌های تلفنی شما را زیر نظر دارد، از تلفن یکی از دوستانتان برای تماس ا‌ستفاده کنید.
- برای امنیت دیجیتال می‌توانید تمام رمزهای عبور را تغییر دهید و در صورت امکان از احراز هویت دو‌مرحله‌ای ا‌ستفاده کنید. همه‌ی حساب‌های آنلاین را روی تنظیمات خصوصی بگذارید و هر برنامه‌یا نرم‌افزار ناآشنا را از رایانه یا تلفن همراهتان پاک کنید.
- شماره‌ی تماس فرد مزاحم را از مخاطبانتان حذف کرده و او را در شبکه‌های اجتماعی مسدود کنید.
- یک وکیل می‌تواند به شما برای گرفتن یک طرح ایمنی فردی و دریافت یک دستور حفاظتی کمک کند. حکم حفاظتی سندی ا‌ست که توسط دادگاه برای شخصی که شما را تعقیب می‌کند صادر می‌شود تا او اجازه نداشته باشد با شما تماس بگیرد. این حکم حتی می‌تواند جان شما را نجات دهد!