تحلیل فیلم از بخارست تا تهران

«زهرا» و «ماریا» در دهه‌ی 1970 و در دانشگاه بخارست با هم آشنا می‌شوند. وقتی امید به تغییر سیاسی، زهرا را به ایران می‌کشاند، آن‌ها مجبور می‌شوند از هم جدا شوند. در ده سال آینده، تنها راه ارتباط آن‌ها از طریق نامه‌نگاری است. کلمات آن‌ها که توسط دو انقلاب تقسیم شده‌اند، زنانی را توصیف می‌کنند که برای شنیده‌شدن تلاش می‌کنند، کشورها در مسیرهای مختلفی حرکت می‌کنند و دو روح متحد در اشتیاق برای یکدیگر را از هم دور و دورتر می‌کنند؛ دو انقلاب، دو خانواده، دو فرهنگ و دو سرنوشت؛ یکی در رومانی و یکی در ایران.

«میان انقلاب‌ها» نام فیلمی رومانیایی است به کارگردانی «ولا پتری». این فیلم داستان رفاقت و دوستی عجیب دو دختر را از طریق نامه‌نگاری میان آن‌ها به نمایش می‌گذارد. میان انقلاب‌ها یک فیلم دوگانه (مستند و داستان) است. زهرا دختری ایرانی است که پیش از انقلاب مانند صدها تن از دختران و پسران ایرانی دیگر، برای ادامه‌ی تحصیل به رومانی مهاجرت می‌کند و در آنجا با یکی از همکلاسی‌هایش به نام ماریا دوستی صمیمانه‌ای را شکل می‌دهد. آن‌ها روزها و شب‌های زیادی را با هم می‌گذرانند و شیرین‌ترین خاطرات خود را در مدت کوتاهی رقم می‌زنند.

سال 1979 اخباری در سراسر جهان می‌پیچد که حواس همگان را به خود جلب می‌کند؛ از خیابان‌های تهران سر‌و‌صداهای انقلاب برخاسته است. همین موضوع سبب می‌شود تا زهرا بی‌توجه به اصرارهای ماریا، بار‌و‌بندیلش را جمع کرده و درس را نیمه‌تمام رها کند و به ایران برگردد تا رسالت سیاسی خود یعنی دفاع از انقلاب مردمی را به جا بیاورد.

فیلم «میان انقلاب‌ها» با نامه‌های این دو دوست بین سال‌های 1979 یعنی شروع انقلاب در ایران تا 1989 یعنی انقلاب رومانی و اعدام چاوسکو، دیکتاتور رومانی روایت می‌شود. دلتنگی و نگرانی از خطری که زهرا را در روزهای آشفته‌ی انقلابی تهدید می‌کند موجب بی‌قراری ماریا می‌شود و دائم از او خواهش می‌کند که در خیابان‌ها حضور پیدا نکند!

زهرا که گویی به اندازه‌ی ماریا نگران نیست، با شور و حرارتی مثال‌زدنی از التهاب خیابان‌ها صحبت می‌کند و حتی برایش می‌نویسد که آرزوی چنین روزهایی را برای او و کشور رومانی دارد.

با وقوع انقلاب و آرام‌شدن خیابان‌ها، این بار جنگ سایه‌ی خود را بر زندگی در ایران پهن می‌کند. زهرا که انتظار دیگری از اوضاع داشته می‌گوید که تا جان دارد نمی‌گذارد هدف مهم زندگی‌اش در زندگی که با ایده‌آل‌های انقلابی گره خورده بود به یغما برده شود.  

در ادامه فیلم «میان انقلاب‌ها» ما شاهد شرایط پیچیده‌ی ماریا در زندگی خواهیم بود. ماموران مخفی که از نامه‌های او با‌خبر می‌شوند وی را تهدید می‌کنند که درباره‌ی اوضاع رومانی چیزی در نامه‌هایش ننویسد. اما ماریا که مهم‌ترین رسالت خود را در زندگی حفظ رابطه‌ی نیم‌بندش با زهرا می‌داند، در نوشته‌هایش می‌گوید «همچنان برایت نامه می‌نویسم، حتی اگر این کار به قیمت جانم تمام شود.»

با این حال در طول فیلم می‌بینیم که این رابطه پس از چند سال از طرف زهرا آنچنان که ماریا می‌پنداشته پیش نمی‌رود. او با بدترین اتفاق ممکن، یعنی ناپدید‌شدن پدرش توسط چند مرد ناشناس مواجه می‌شود. زهرا تمام بیمارستان‌ها، کلانتری‌ها و زندان‌ها را به دنبال پدرش می‌گردد، ولی هیچ اثری از پدرش نمی‌یابد. با از دست دادن پدر، زهرا نسبت به هر مسئله‌ی دیگری هم دلسرد می‌شود، حتی رفاقت راه دورش با ماریا.

ماریا در ادامه‌ی زندگی در سال‌‌های پر‌فراز‌و‌نشیب رومانی دهه‌ی هشتاد میلادی، تغییر شغل می‌دهد، ازدواج می‌کند و صاحب فرزند می‌شود، اما هر چند کمتر از قبل، اما همچنان برای دوستی که دیگر خبری از او ندارد نامه می‌نویسد. پایان فیلم مصادف می‌شود با وقوع انقلاب در رومانی؛ جایی که مردم پس از سال‌ها به دیکتاتوری پایان می‌دهند و زندگی تازه‌ای را در این کشور رقم می‌زنند. اما چیزی که در روزهای انقلاب در رومانی اتفاق می‌افتد با تجربه‌ای که زهرا در نامه‌هایش گفته بود تفاوت چشمگیری دارد. تشابه و تفاوت اتفاقات اجتماعی و سیاسی در این دو کشور، دست‌مایه‌ی مهم این فیلم است که آن را با اهمیت‌تر می‌کند.    

ولا پتری، کارگردان فیلم «میان انقلاب‌ها»، نوعی تاریخ موازی را در دو کشور به نمایش می‌گذارد و در عین حال آن را با رابطه‌ای بسیار شخصی میان دو دوست صمیمی ادغام می‌کند. ایده‌ی اصلی این فیلم به روزی برمی‌گردد که با مادرش درباره‌ی روزهای دانشجویی‌اش حرف می‌زند و مادرش که در یکی از دانشگاه‌های بخارست پزشکی می‌خواند برایش تعریف می‌کند که در آنجا همکلاسی‌های زیادی از خاورمیانه، از جمله ایران داشته است.

به نظر پتری، انقلاب ایران و انقلاب رومانی از مهم‌ترین اتفاقات قرن بیستم به حساب می‌آیند. به همین دلیل برای او مهم بود که زندگی زنان را در این دو کشور با یکدیگر مقایسه کند. در عین حال، شرح یک رابطه‌ی شخصی و ارتباط عمیق میان دو دوست از طریق نامه‌نگاری هم به هرچه زیباتر شدن این فیلم کمک کرده است.