توقعات و انتظارات منطقي نوجوانان از والدين
«اين چندمين باره كه زنگ ميزنم به بابام ... اما هربار يا جواب نميده يا ميگه كار دارم، بعدا بگو یا شب كه اومدم خونه، بگو ... الان نميرسم ... بعدا حرف ميزنيم. حتي بیشتر اوقات وقتي از طرف مدرسه ميخوان كه پدر و مادرم تو مدرسه حاضر بشن، اونها نميان و هربار هم بهانه و توجيهي براي كارشون دارن. اينجوري هربار از نمره انضباط من كم ميشه. بعد ميگن دفعه بعد ميایم و باز هم نميان ... اصلا گاهي فكر ميكنم هيچ توجهي به من ندارن ... شايد هم اصلا دوستم ندارن!» علي درحالیکه ناامید بود، اين حرفها را به دوستش، فرهاد، میگفت. او از این ناراحت بود که پدر و مادر او مثل والدین دوستش رفتار دوستانهای با او ندارند و آنقدر که باید، به وی توجه نمیکنند.
اينكه واقعا پدر و مادر علي بهاندازه پدر و مادر فرهاد به او توجه دارند يا نه، موضوعي نيست كه بتوان درمورد آن، حكم كلي و درستي
صادر کرد. درواقع نوجوانان انتظاراتي از پدر و مادر خود دارند؛ درحالیکه گاهي والدين به این موضوع خیلی اهمیت نمیدهند و تصور میکنند اگر در مواردي توجه لازم را به خواستههاي نوجوانان خود نداشته باشند، ميتوانند در آينده تمام کمبودها را جبران کنند، ولي بايد اين نكته مهم را درنظر بگیرند که مشكلات مربوط به اين دوره حساس از زندگي، تاثيرات و تبعاتي دارد كه جبران آن در آينده بسيار سخت بوده و حتی گاهي غيرممكن است.
به نوجوانان اعتماد كنيد
براساس تحقیقات، برآوردهكردن خواستهها و انتظارات نوجوانان، در آینده ميتواند سلامت روان و ذهن آنها را تامین کند. نخستين انتظاري كه نوجوانان از والدين خود دارند اين است كه مورد اعتماد والدينشان باشند. با توجه به اينكه نوجوانان هنوز ازلحاظ مغزي و رواني به رشد كامل نرسيدهاند، گاهي تصميمات و رفتارهاي آنها هيجاني است و صحبتها، مداخلات و پيشنهادهاي والدين را نميپذيرند؛ بنابراين احتمال اينكه آنها در اين دوره اشتباهات زيادي بكنند هم بسيار زياد است، اما با وجود اين مسئله چرا نوجوانان همچنان انتظار دارند كه پدر و مادرشان به آنها اعتماد كنند؟ زيرا والدين اغلب فرصت توضيح را به آنها نميدهند.
اما فراموش نكنيم با وجود اشتباهاتي كه نوجوانان دارند، هيچچيز در اين دوران براي آنها بالاتر از وجود والدين آرامشبخش كه بتوانند با آنها حرف بزنند، نيست. نوجوانان دوست دارند آزادانه حرف بزنند و رفتار كنند، اما چون والدين نگرانند كه مبادا اشتباهات نوجوانان در آينده آنها را وارد فضاهاي پيچيده منفي بكند، مداخلات سركوبگرانهاي انجام ميدهند كه نتیجه آن، گرایش فرزندان بهسوي همسنوسالانشان است.
محرم اسرار نوجوانان باشيد
دومين انتظار نوجوانان از والدين، اين است كه آنها محرم اسرار فرزندانشان باشند؛ بهطوریکه آنها بهراحتي بتوانند مشكلاتشان را با والدین در ميان بگذارند. بهطوركلي نوجوانان از والدینشان انتظار دارند برای آنها گوش شنوا باشند و بهجای سرزنش دائم آنان، دركشان كنند و مهمتر از همه اينكه اگر چيزي را بهطورخصوصي به والدين خود ميگويند، آنها رازنگهدار فرزندانشان باشند؛ درغیراینصورت، حتما اشخاص جايگزيني را پيدا ميكنند كه به احتمال زياد، اين افراد از دوستان آنها هستند و البته در این مواقع مورد سرزنش والدين قرار میگیرند؛ چون پدر و مادرها نميتوانند علت صميميت و نزديكي بيشازحد فرزندانشان را با دوستان خود درک کنند و با خود فکر میکنند چرا فرزندانشان بهجاي اينكه با آنها صحبت كنند، ترجيح ميدهند با همسالانشان درددل كنند؟
جالب اين است كه در بهترين حالت، نوجوانان ترجیح میدهند معلم يا مشاور مدرسه را رازدار خود بداند كه متاسفانه چون اغلب شكاف زيادي بين والدين و فرايند مشاوره وجود دارد، آنها تمايلي براي رفتن پيش مشاور ندارند و با توجه به اينكه خانوادهها هم در اين حالت رازدار خوبي نيستند و نمیتوانند اعتماد فرزندشان را جلب کنند، نوجوان به پنهانكاري رو ميآورد و كمكم مشكلاتش را در خانواده مطرح نميكند و والدين هم اغلب از این تغيير رفتار گله دارند. براي اينكه والدين چنين مشكلي با فرزندانشان نداشته باشند، بايد از سبك مستبدانه، اجبار و تحكم براي پذيرفتن قوانيني كه در خانواده حاكم است دوري گزينند، انعطافپذيري بيشتري داشته باشند و با درنظرگرفتن نيازهاي نوجوانشان، فضاي صميمانه و دوستانهاي را در خانه بهوجود بياورند.
به نوجوان حق انتخاب دهيد
گاهي والدين در تصميمگيريهاي نوجوانشان بيشازاندازه مداخله ميكنند و دراینخصوص به وی آزادی نمیدهند. بهاينترتيب، نوجوان بهصورتی تربیت میشود که نه مهارتهای اجتماعی را یاد میگیرد و نه اعتمادبهنفس لازم برای حل مشکلاتش دارد؛ بههمین دلیل به والدین توصیه میشود گاهی نوجوان را در تصمیمگیریهایش آزاد بگذارند. گاهي هم والدين به نوجوان خود برچسبهايي مثل بزرگ و بالغنشدن و یا تشخيصندادن راه درست از غلط ميزنند و بههمین سبب او نميتواند حتي در بزرگسالي توانايي حل مسئله و برخورد صحيح با مشکلات را یاد بگیرد؛ درنتیجه صميميت و نگرش مثبت در رابطه والد و فرزند از بين ميرود؛ پس لازم است والدین سعی کنند بهتدریج فرزندشان را در تصمیمگیریهایی که خیلی مهم و سرنوشتساز نیستند، آزاد بگذارند.
نوجوان نيازمند تاييد و تشويق است
نوجوان در هر شرايطي به تاييد، تشويق، علاقه و توجه والدينش نياز دارد. اينكه همه ما دوست داريم در آينده كارمندان، فرزندان و همسران مسئولي داشته باشيم، امري بديهي است. ولي آيا تابهحال فكر كردهايم كه خودمان در قبال مسئوليتپذيري ديگران، چگونه بايد رفتار كنيم؟ یادمان باشد كودكان و نوجوانان همانطور كه والدينشان از آنها انتظار دارند مسئوليتپذير باشند، آنها نيز متقابلا همين انتظار را از والدين خود دارند. يكي از مهمترين مسئوليتهايي كه والدين در قبال نوجوانان دارند و موجب رضايت بيشتر آنان میشود، اين است كه مدام علاقه، عشق و نیز احساس تعلق، ارزشمندي و امنيت عاطفي را به نوجوان خود القا كنند. درواقع اگر خانوادهاي بتواند اين حس را به فرزند خود بدهد، بسيار باارزش است. چون بدين ترتيب احساس اطمينان و رضايتي كه با جنبه سلامت روان در ارتباط است، در نوجوان بهوجود ميآيد. ما اغلب در خانواده بيشتر از آنكه به رفتارهاي مثبت افراد پاداش بدهيم، سعی میکنیم رفتارهاي اشتباه را مورد انتقاد قرار دهیم.
والدين بايد خودشان به گفتههايشان عمل كنند
وقتي والدين، بهعنوان الگو، چيزي را از فرزندان خود ميخواهند، حتما بايد خودشان هم به آن عمل كنند؛ يعني وقتي نوجوان ببيند گفتههاي والدين با رفتارهاي او در تعارض است، نميتواند آنها را بپذيرد؛ مثلا اگر والدين از فرزندان خود ميخواهند كه مديريت مالي داشته باشند و پولهايشان را بيهوده خرج نكنند، حتما خودشان هم بايد بتوانند این کار را بهدرستی انجام دهند و یا اگر والدين ميخواهند فرزندانشان به آنها احترام بگذارند، بايد متقابلا خودشان هم احترام آنان را حفظ کنند.
شيوه تربيتي والدين بايد با همديگر هماهنگ باشد
يكي ديگر از مشكلاتي كه باعث ميشود نوجوانان به حرفهاي پدر و مادر خود بيتوجهی کنند اين است كه در رفتار والدین قاطعيت لازم وجود ندارد يا حرف و شيوه تربيتي والدین و درخواستهاي آنها از نوجوان با هم هماهنگ نيست؛ بدين ترتيب نوجوان نميداند كدام رفتار صحيح است و چگونه بايد عمل كند و به حرف كداميك از والدينش گوش دهد؛ مثلا اگر يكي از والدين سهلگير باشد و ديگري سختگير، نوجوان واقعا سردرگم ميماند كه چگونه بايد عمل كند. بدين صورت او احساس ميكند در دنياي ناامني زندگي ميكند؛ زيرا در دنياي او رفتارها و پيامدهاي ناشي از آن، روزبهروز تغییر میکند؛ يعني يك رفتار در يك روز پيامد خوب و در روز ديگر پيامد منفي و حتي مجازات دارد.
نكات قابلتوجه والدين
توجه به چند عامل ميتواند موجب حفظ بهداشت رواني نوجوانان شود:
- اینکه والدین همواره به نوجوان احترام بگذارند و دوستش داشته باشند؛ نهفقط زمانيكه مطابق ميل آنها رفتار میکند.
- والدین باید سعی کنند براي فرزند خود الگوي مناسبي باشند.
- پدر و مادر باید به فرزندشان كمك كنند تا وی مسائل مختلف را ياد بگيرد و سطح دانش و علم خود را بالا ببرد.
- هميشه باید قوانيني در خانه وجود داشته باشد تا نوجوان باانضباط بار بيايد.
- لازم است همه افراد در فضاي خانواده مسئوليتپذير باشند.
فراموش نكنيم خانوادهها بيشترين تاثير را بر فرزندان دارند، بنابراين بايد خودشان خطمشي درستي داشته باشند و آن را در اختيار نوجوانان هم قرار دهند.
نویسنده : دکتر نوید نوری