مهمترین اختلالات رفتاری کودکان و نوجوانان
برای آنکه بتوانیم با فرزندانمان (کودکان و نوجوانان) برخورد بهتری داشته باشیم و بازخورد مناسبی هم از آنان دریافت کنیم، آشنایی با روانشناسی کودک یک ضرورت است. در این مقاله نکاتی ارائه شده است تا خانوادهها بتوانند کودکان و نوجوانان خود را بهتر بشناسند. کودک از بدو تولد باید مورد حمایت جسمی و روحی والدین قرار گیرد. شاید والدین حمایت جسمی را از کودکان خود دریغ نکنند، اما از حمایت روحی و روانی کودک خود بهطور ناآگاه غافلند. در کودکان و نوجوانان اختلالاتی وجود دارد که اگر بهموقع تشخیص داده شوند و همچنین اگر بهموقع نیز به متخصص مربوطه ارجاع داده شوند، بسیاری از مشکلات فعلی و آتی خانوادهها و البته جامعه نیز قابلحل خواهد بود.
اختلال بیشفعالی
در این نوع اختلال، کودک بسیار پرانرژی بوده و دائما در تکاپو و درحال بازیکردن است؛ بهطوریکه افراد خانواده از دست او عاصی میشوند و کودک گوش شنوا هم ندارد. او در مدرسه نیز بسیار بازیگوش است، دائما وسایل خود را گم میکند، نافرمانی میکند و موقع صحبتکردن افراد بزرگتر در میان حرف آنها میپرد. کودکانی که دچار اختلال بیشفعالی هستند. باید علاوه بر درمانهای دارویی که با نظر روانپزشک تجویز میشود، درمان غیردارویی را هم تحت نظر روانشناس بالینی آغاز کنند تا بهوسیله راهکارهایی که برای والدین وضع میشود، رفتار او تحتکنترل قرار گیرد.
اختلال لجبازی و نافرمانی
در این نوع اختلال، کودک فقط رسیدن به اهداف خود را میسر میبیند و رسیدن به خواستههایش از همهچیز و همه کس برایش مهمتر است. کودک در مقابل والدین و معلم و دیگران ایستادگی میکند، به حرفها و نصیحتهای کسی گوش نمیدهد تا به خواستهموردنظرش دست یابد. در این اختلال، والدین و معلم باید با ارائه تنبیهات غیرفیزیکی و محرومکردن کودک از امتیازات خاصی، او را وادار به ترک این عادت ناپسند کنند.
اختلال سلوک
کودکان و نوجوانانی که به این اختلال دچار هستند. اموال دیگران را تصاحب میکنند، سرقت میکنند و والدین هم از دست رفتار آنان عاصی هستند. با دوستان و همسالان خود ناسازگاری کرده و مدام با دیگران دعوا و کتککاری راه میاندازند. برای درمان این اختلال باید به مشاوره و روانپزشک مراجعه کرده و با صبر و حوصله با آنان برخورد کرد.
بهداشت خواب
خواب بهموقع یکی از موثرترین عوامل رشد جسمی و روحی کودکان و نوجوانان است. خواب بهموقع و طبیعی باید حدود 9 ساعت به طول بینجامد. متاسفانه بسیاری از والدین بهداشت خواب را رعایت نمیکنند و از کودکان خود انتظارات بیجا دارند. افراد خانواده باید در ساعت مشخصی بخوابند و در ساعتی خاص بیدار باشند که این زمان نباید از 9 ساعت تجاوز کند؛ البته این فقط در طول شب است و در روز هم میتوان یک چرت کوتاه نیم یا یک ساعته داشت. ضمنا این نکته نباید فراموش شود که قرصهای خوابآور بهطور سرخود استفاده نشود چون عواقب جبرانناپذیری بهدنبال خواهد داشت.
استرس و اضطراب
در مورد استرس باید گفت که مقدار کم آن طبیعی بوده و مفید است؛ اما اگر استرس زیاد باشد و کنترل نشود، به اضطراب تبدیل میشود که متاسفانه منشاء اصلی آن در کودکی است. به ترسی که منشاء آن مشخص است، استرس و به ترسی که منبع و منشاء آن مشخص نیست، اضطراب گفته میشود.
نشانههای اضطراب یا ترس مثل بیقراری، دلشوره دائم، بیحوصلگی، افسردگی، گوشهگیری، افت تحصیلی، دقتنداشتن، عدمآراستگی ظاهر، دلهره، ترس از مرگ، پرخاشگری، عصبانیت، خشکی دهان، رنگپریدگی، بیاشتهایی، کاهش وزن، هراس، وحشت، دائم از مردن حرفزدن، بیانگیزگی، ناامیدبودن و ... است. اگر کودک یا نوجوان شما دارای چند حالت از این حالات باشد، باید بدون درنگ برای درمان داروئی به روانپزشک مراجعه کنید تا از پیامدهای احتمالیمانند جنون جلوگیری به عمل آید.
اختلال گوشهگیری و انزوا
کودکان و نوجوانان بسیاری هستند.که در محیطهای اجتماعی، بهخصوص مدرسه و در میان همسالان خود گوشهگیر هستند. این دسته از کودکان و نوجوانان توسط سایر گروههای همسالان خود پذیرفته نمیشوند یا کمتر مورد توجه هستند. در این میان ترسی وجود دارد که کودک احساس میکند شایسته پذیرش نیست و یا کارهایی را که دیگران بلد هستند. بلد نیست و تا جایی پیش میرود که حتی در زنگ ورزش هم این افراد تنها هستند.و در هیچ گروهی شرکت نمیکنند. تشخیص این کودکان بیشتر بر عهده معلمین است و باید هرچه زودتر به مشاور ارجاع داده شوند. فراموش نکنید که زمینه ورود به بزهکاری در این افراد بیشتر دیده شده است.
اختلال دوره گذر از کودکی به نوجوانی
دوره کودکی دورهای بسیار پرنشاط است که کودکان بیشترین احساس امنیت و اطمینانخاطر را درکنار خانواده خود دارند. دوره ورود به نوجوانی سرآغاز انتخاب درونی فرد است و در این میان کودک خود را در بحرانی که برای اولین بار در زندگی تجربه میکند، میبیند. او نمیداند کودک است یا بزرگسال؛ یک پای او در خاطرات کودکی است و پای دیگر او در دوران بزرگسالی! بههمین دلیل احساس استقلال دارد، سرپیچی میکند، قدرت جنسی خود را تجربه میکند، گرایش به جنس مخالف دارد، احساس غرور کرده و فکر میکند تمام دنیا را تغییر خواهد داد، از دوستان و همسالان خود پیروی بیشتری دارد تا افراد خانواده، در مقابل کادر مدرسه میایستد، به سیگار گرایش بیشتری دارد، میخواهد اصول اولیه زندگیاش را تغییر دهد، آرزوهای خیلی بزرگی در سر دارد و ...
این نوجوانان اگر تحت حمایت والدین و معلم نباشند، بیشک در آینده به انحراف کشیده خواهند شد؛ درحالیکه ارتباطات جمعی در این زمان گسترده شده و امکان پیروی بیشتری از این رسانه وجود دارد. والدین باید طرز برخورد با یک نوجوان را که از سن 11 سالگی شروع میشود و تا سن 18 سالگی ادامه پیدا میکند، فرا بگیرند و این مسئله شاید مهمترین عامل رفتاری در کودکان و نوجوانان است.
اختلال لالی انتخابی
این اختلال بیشتر در بین کودکان شایع است. این افراد در جایی که بهنفع آنان نیست، هیچگونه تکلمی ندارند و با حرکات اشاره صحبت میکنند و تا جایی پیش میروند که به اهدافشان برسند. این کودکان از لحاظ گفتاری یا جنسی فاقد هرگونه مشکل هستند.و مشکل اساسی آنان رسیدن به اهداف است. درمان این دسته از کودکان بهوسیله مشاوره و از نوع غیردارویی است.
اختلال چاقی
در این نوع از اختلال، کودکان و نوجوانان وقتی دچار استرس یا اضطراب میشوند، پرخوری میکنند و این پرخوری باعث چاقی آنان میشوند. متاسفانه این دسته از افراد نمیدانند مشکل از کجاست و تشخیص درستی ندارند. در مقابل آن نیز دستهای دیگر از کودکان و نوجوانان هستند.که بعد از هر پرخوری خود را عمدا به استفراغ وامیدارند تا دچار چاقی نشوند که متاسفانه این افراد به علت سوءتغذیه دچار بیماریهای جسمی و روانی زیادی میشوند. تشخیص این دسته باید توسط والدین و اطرافیان صورت گیرد تا به متخصص مربوطه ارجاع داده شوند. این افراد باید در درجه اول تحت درمان داروئی و سپس مشاوره قرار گیرند.
نتیجهگیری
تشخیص بهموقع اختلالات رفتاری از بروز مشکلات جسمی و اجتماعی و روحی افراد و همچنین خانوادهها جلوگیری به عمل میآورد و این درحالی است که والدین باید آشنایی نسبتا محدودی با این اختلالات رفتاری در قالب آشنایی با روانشناسی کودک و نوجوانان داشته باشند. همه کودکان و نوجوانان باید تحت نظارت والدین خود باشند تا درصورت مشاهده هرگونه اختلالات رفتاری به متخصص مربوطه مراجعه کنند. متخصصانی که در این زمینه فعالیت دارند، مشاوران خانواده، روانشناسان و روانپزشکان هستند.
منبع: عباسی، روح اله، کتاب آشنایی با روانشناسی کودک و نوجوان، انتشارات میعاد اندیشه، تهران، سال 1397.
نویسنده : دکتر روحاله عباسی