هنردرمانی و ویژگی‌های آن

انجمن «هنردرمانی» آمریکا در سال 2003 هنردرمانی را تاثير هنر و فرآیند کار بر آگاهی مراجع از خود و رویارویی با نشانه‌های بیماری و تنش، ‌فشار روانی،‌ توصیف کرد. اين انجمن بر این باور است که تلاش‌های هنری، توانایی‌های خردورزانه و احساسات مثبت را به بیماری می‌افزاید.

«هنردرمانی» به معنای روان‌شناختی آن، با نام خانم «مارگارت نامبرگ» شناخته می‌شود. وی زمانی که مشغول آموزش نقاشی به خردسالان بود، دریافت که هنر، تداعی آزاد را بسيار روان مي‌كند و ارتباط نمادین ناخودآگاه را به صورت بدون ممیزی و عینی سهولت می‌بخشد و بُعد درمانی‌ آن، در رهاسازی ناخودآگاه توسط تصویرسازی و مشاهده آگاهانه نفس است. ولی همزمان با بانوی یادشده، خانم «آدرین هیل» بریتانیایی برای نخستین بار واژه «هنردرمان» را با نگرش هنری به کار برد و اثر درمانی هنرهای تجسمی‌ و تصویرسازی در قالب هنردرمانی را به وصف درآورد.

پس از این دو بانوی بنیانگذار در سال 1961، خانم دیگری موسوم به «ادیت کرامر» بر قدرت‌های ذاتی هنر در درمان تاکید ورزید. او همچون «هیل» اعتقاد داشت فرآیند هنری ذاتا توانایی مداوا و شفابخشی دارد. لازم به ذكر است که از سال 1970 تا اواسط 1985 آثار متعددی در زمينه «هنردرمانی» انتشار یافت به‌ طوری که نشر مجله «انجمن» مورد بحث در سال 1983 نقطه عطف سایر کتاب‌های منتشرشده بود. در حال حاضر «مارگارت نامبرگ» به عنوان مادر رشته «هنردرمانی» در آمریکا مشهور است. وی با بهره‌گيري از ایده‌های «فروید» و «یونگ»، «هنردرمانی» با رهیافت روان‌تحلیلی را مطرح كرد. اين هنر در برخی دانشگاه‌های ایالات آمریکا تدريس می‌شود. در انگلستان انجمن «هنردرمانی» انگلستان دانشجویان هنردرمانی را عمدتا به عنوان روان‌درمان‌گرایی با تمرکز بر روان تحلیلی تعلیم می‌دهد. نه تنها هنرمندان که هنردوستان نیز قادرند از طریق هنر آرامش یابند. از همین روی روان شناسان به افرادی که ذوق هنری دارند توصیه می‌کنند هنگام بروز فشار روانی جهت رهایی از نابه‌سامانی‌های روانی به فعالیت هنری رو کنند یا به مشتاقان هنر یادآوری می‌نمایند که به منظور گریز از دشواری‌های روحی که آنان را در برگرفته، به سینما یا به تماشای یک گالری نقاشی بروند.

ایجاد یک اثر هنری و ضمنا مشاهده و مقابله با یک اثر هنری قادر است ضمن تخلیه هیجانات و عواطف ما، آن‌ها را مجددا سامان دهد و تنظیم کند.

در هنر درمان‌گری روان‌شناس از هنر، جهت آشكاركردن احساسات خویش در قالب واژه‌های تحت فشار شدید قرار می‌گیرند. این شیوه درمانی،‌ البته متناسب با سن و شرایط کودک،‌ ممکن است اثربخش باشد.

 می‌توان از کودکی که درگیر مشکلی است درخواست كشيدن يك نقاشي را كند تا بدین وسيله احساسات نهفته‌اش را به زبان آورد یا با تماشای تصویری برایش قصه‌ای بسازد.

همچنین برای بیماران بزرگسالی که با مشکلات جسمی‌ و عاطفی فراوانی مواجهند، احتمالا واسطه‌ای برای بیان احساسات پیچیده‌شان گردد.

اشتغال به فعاليت هنري، به شخص لذت فراوانی می‌بخشد و همزمان با آن، فشارهای جسمانی‌اش کاسته می‌شود.

کتاب دکتر «آندرا گیلروی» تحت‌ عنوان «هنر درمانی»، پژوهش و شیوه‌اي مبتنی بر شواهد یک بررسی فراگیر را بر تمام پژوهش‌های ارزنده پیرامون برآیند هنردرمانی، ارائه می‌دهد. وی به شواهدی از متون هنردرمانی آمریکا و انگلیس را برای محدوده زمانی که به شرح ذیل خلاصه شده نگاه کلی کرده است:

1. هنردرمانی، سوء مصرف و ضربه روحی: پیامدهای بررسی‌های پرشمار اثرات هنردرمانی فردی و گروهی کوتاه‌مدت بر تقلیل تشویش، افسرده‌دلی و نشانه‌های اختلال تنیدگی، فشار روانی، پس‌آسیبی را نشان مي‌دهد.
2. هنردرمانی و اعتیاد: اثربخش در یاری به مراجعان به منظور اقرار به اعتیادشان آسان‌سازی تغییر و کاهش گوشه‌گیری و انزوا.
3. هنردرمانی به منزله مداخله‌اي برای این گروه، بیش از روش کلامی ‌برتابی است.
4. هنردرمانی و زوال عقل: مطالعه چند پیامد و یک آزمون کوچک مهار شده تصادفی نمایانگر این تاثیرات شمرده می‌شود. کاهش افسرده‌دلی و فزونی دقت، جامعه‌پذیری، تیز حسی روانی و قدرت جسمی‌ و آرامش.
5. هنردرمانی و اختلالات خوردن: نتيجه تحقيقات نشان مي‌دهد كه هنردرمانی به طریقه‌های مقتضی بیماران را قادر به گفت‌و‌گو و رفع هیجان‌ها و مسائل روان‌شناختی مي‌سازد.
6. هنردرمانی و مشکلات فراگیری: نتایج مطالعات حکایت از آن دارد که امر فردی و گروهی در بلندمدت مشکلات کرداری را می‌کاهد و در عین حال، قابلیت شکل‌گیری نمادها و توانش تکمیل وظایف بالندگی را بهبود می‌بخشد.
7. هنردرمانی و مجرمان: نتایج مطالعات می‌نمایاند که هنردرمانی برای مجرم نسبت به جرم در اولویت واقع گردد، روابط مجرم را اصلاح کند، بینشش را افزون سازد، کردارهای مربوط به جرم را تغییر دهد و واقع نمایی تکرار جرم را بکاهد.
8. هنردرمانی و علاقه‌مندان به داروهای آرام‌بخش: نتيجه بررسی‌ها و آزمون‌هاي کوچک مهارشده تصادفی، نشانگر آن است که هنردرمانی فردی و گروهی اين گروه از افراد را وامی‌دارد که ضمن ایجاد دگرگونی در تندرستی، تصویر بدن و رفتار هماهنگ شوندو آنگاه هنردرمانی سبب فزونی عزتِ‌نفس، کیفیت زندگی، ابقای هویت، تسکین و مهار روان‌شناختی درد می‌شود.
9. هنردرمانی و افسردگی: بررسی با هنردرمانی گروهی، افزایش عزت‌ِنفس و بهبود روابط این بیماران را نشان مي‌دهد.
10. هنردرمانی و اختلالاتِ منش: مظالعات نشان مي‌دهد که «هنردرمانی» در این دسته از بیماران قادر است مدیریت تجربه‌هایی را که بر اثر آن‌ها، بيماران شدیدا از هیجان لبریز می‌شوند،‌ بهبود بخشد و گرایش‌های ویرانگرشان را اصلاح کند.
11. هنردرمانی و روان‌پریشی: نتايج پژوهش‌ها و آزمونی کوچک مهرشده تصادفی، افزایش توانایی ورود به روابط و باقی‌ماندن در آن‌ها توانايي نمادسازی و رشد دفاع‌های بالیده، کاهش نیاز به خدمات بهداشت روانی و جذب مراجعان به مداخلات روان‌شناختی را نشان مي‌دهد.
12. هنردرمانی، کودکان و نوجوانان: نتایج پژوهش‌ها و یک آزمون مهرشده تصادفی برآیندهای مثبتی را در زمینه تحصیلی و بهداشت روانی با بهره‌گيري از شیوه‌های مختلف هنردرمانی، در ضمن افزایش نمادسازی، تقلیل خشونت و بسامد نشانه‌ها، فرونشاندن تنش و تسهیل روابط و تعاملات را نشان مي‌دهد.
13. هنردرمانی و اختلال کم‌توجهی: نتايج دگرگونی‌های مثبت در عزت‌ِنفس خودگردانی و توانایی جهت فعالیت در یک محیط اجتماعی را نمایان می‌سازد.
14. هنردرمانی و گستره اختلالات درخودماندگی(اوتیسم): نتایج مطالعات حاکی از آن است که «هنردرمانی» فردی در بلندمدت بر ارتقای شناختی و رشد هیجانی ایجاد توانایی جهت ارتباط و کاستن از رفتارهای ویرانگر اثر دارد.

هنردرمانی در ایران:

در تاریخ روان‌شناختی زندگی ایرانیان، هنر جریان پيچيده‌اي داشته است. اصولا ایرانیان به علل کیانی و تاریخی در اظهار مسائل و مشکلات خود صراحت ندارند و سخنشان را در خلال هزاران حرف، طنز و ادبیات بیان می‌كنند و در نتيجه زبان ابهام، طنز و روایی آنان قوت گرفته و زمینه‌های خلاقیتشان گسترده شده است. زبانی که در زیباترین و مطلوب‌ترین شکل ادبی‌اش شاعران و ادبای بزرگ را آفریده است. درمجموع، هنرهای ایرانی از شعر تا معماری و صنایع دستی، واسطه ناسازگاری مردم بوده است ولی هنردرمانی به مفهوم علمی ‌و کلاسیک در سرزمین ما، بسی نوپاست و در اول راه قرار دارد ولي امروزه مراکز درمانی و درمانگاه‌های خصوصی، کم‌وبیش از راه‌کارهای هنردرمانی و بازی‌درمانی بهره مي‌برند.